342 MET VEEL HARTELIJKHEID

MIA NA DE JAREN VIJFTIG

Thea-Warrior

 

De overlijdensadvertentie in 'Der Tagesspiegel' van 1 juli 2001 vermeldt dat de begrafenis van Mia Lederer in de meest naaste familiekring plaatsvindt. Haar echtgenoot Johannes lijkt nog te leven. Twee zonen, Peter (gehuwd met Arnhild) en Stefan, worden genoemd. Blijkbaar zijn er twee kleinkinderen: een kleindochter en een kleinzoon. Der Insulaner van oktober 1948 maakt inderdaad reeds gewag van een spelend kind, immers meer geïnteresseerd in de eigen bonte prentenboeken dan in de kunstwerken van moeder Mia.

Uit de laatste jaren van haar leven tref ik geen info, maar in het jubileumboek 120 Jahre Verein der Berliner Künstlerinnen E.V. 1867-1987 (VdBK) blijkt Mia een van de 35 leden van deze vereniging te zijn. Elk lid wordt voorgesteld via een summiere carrièrebeschrijving. Bij Mia staat dat ze tussen 1949 en 1964 illustraties heeft verzorgd voor onder andere boekuitgaven, dagbladen, porseleindecoraties en filmsets. Zou ze in 1964 echt opgehouden zijn met tekenen voor de porseleinindustrie? Er staat dat haar eerste abstracte werk uit 1965 is. Op zich een hele verandering. Mia beperkt zich niet tot één type materiaal, want tussen 1965 en 1987 creëert ze aquarellen, gouaches, collages, olieverfschilderijen en mengvormen daarvan. 

 

Zoals te verwachten vallen haar na 1960 meerdere individuele tentoonstellingen ten deel. In 1964 een tentoonstelling in het Kunstamt Berlin-Charlottenburg. Volgens de bijbehorende catalogus Mia Lederer biedt ze de toeschouwers daar eenenveertig olieverfschilderijen en drieënveertig tekeningen aan. Het jubileumboek van de VdBK somt haar tentoonstellingen op: in 1965 Galerie Elitzer in Saarbrücken, in 1968 een reizende tentoonstelling in alle Goethe-Instituten in Denemarken, Zweden, Noorwegen en Finland, in 1969 Galerie Trenkl in Berlijn, in 1975 Galerie am Parkhaus in Berlijn en in 1987 Galerie Bremer.

Om het werk van vrouwelijke kunstenaars onder de aandacht van het publiek te brengen, organiseert de VdBK jaarlijks groepstentoonstellingen in het Rathaus Schöneberg. Volgens de Akademie der Künste heeft Mia Lederer in 1949, 1954, 1975, 1976, 1977, 1978, 1981, 1982 en van 1984 tot en met 1990 kunstwerken voor deze tentoonstellingen aangeleverd. 

 

Overigens is Mia ook lid van de VdBK. Volgens mij niet alle jaren, maar wel veel. In Duitsland is de VdBK de oudste vereniging waarin vrouwen zich beroepshalve hebben verenigd om hun positie te versterken. Reeds in 1867 is de vereniging (als mijlpaal in de vrouwenemancipatie) opgericht, maar het jubileumboek 120 Jahre maakt de noodzaak van het bestaan van de Verein, ook in de jaren tachtig van de twintigste eeuw, nog eens duidelijk. 

In 1696 is de Akademie der Künste Berlin opgericht, maar vrouwen mogen niet tot die studie worden toegelaten. Pas in 1919, als ook het kiesrecht voor vrouwen wordt ingevoerd, mogen ze zichzelf op de Akademie bekwamen. Voor die tijd zijn het vaak dochters van bekende en beroemde kunstenaars die schilderen en tekenen. Soms doen ze dat onder de naam van een man omdat ze niet zelf hun werk mogen verkopen. Carola von Braun, namens de VdBK specifiek belast met aandacht voor de positie van de vrouw, schrijft in het jubileumboek dat weliswaar vijftig procent van de studenten aan de Hochschüle der Künste in Berlijn vrouwen zijn, maar dat het aandeel van vrouwen die beurzen ontvangen, zoals bijvoorbeeld die van Villa Massimo, bijna niet meer in procenten is uit te rekenen. Von Braun stelt dat vrouwen gelijkbegaafd zijn, dezelfde opleiding doorlopen, maar worden verdrongen op de weg tussen hun opleidingsdiploma en de entree op de kunstmarkt; in de strijd om de kansen schijnt een belemmerend mechanisme op te treden. Tja, des te meer eer voor Mia Lederer.

 

Vrouwen strijden al eeuwen voor gelijkberechtiging. Een in 120 Jahre VdBK geciteerde opmerking van de filosoof Arthur Schopenhauer (1788-1860) wil ik in dit kader graag naar voren brengen. 

Waar gaat het om? In het Revolutiejaar 1848 vinden  in Frankrijk en de Duitse en Habsburgse landen opstanden plaats door de steeds invloedrijker wordende burgerij. De burgers van de Duitse landen verlangen naar een Duitse eenheidsstaat, een grondwet en liberale hervormingen; meer vrijheid, beschermde burgerrechten en beperking van de macht van kerk en staat.

Koning Willem IV van Pruisen doet onmiddellijk concessies als op 15 maart 1848 de Pruisische hoofdstad Berlijn het toneel wordt van onlusten. Hij roept een Constituante bijeen om aan de revolutionaire eisen te voldoen. Overigens zijn in de meeste Duitse staten al eerder - zonder bloedvergieten - liberale regeringen geïnstalleerd. De opstanden missen echter de kracht om veel te bereiken. In december 1848 wordt de Constituante alweer ontbonden en in de daaropvolgende jaren weet de aristocratische en conservatieve elite de meeste liberale hervormingen terug te draaien. 

 

De in de opstanden participerende vrouwen - de Achtundvierzigerinnen - moeten bakzeil halen. Wat zal ik zeggen... om de vrouwen die zich willen emanciperen te ondergraven, worden in de maatschappij na 1848 woorden van Arthur Schopenhauer uit zijn Nach dem Willen der Welt im Bezug auf die Frauen (Volgens de wil van de wereld met betrekking tot vrouwen) aangehaald: 'Het lagergroeiende, smalgeschouderde, breedheupige en kortbenige geslacht het mooie noemen, geschiedt enkel door het door zin in seks omnevelde mannelijke intellect: haar gehele schoonheid steekt in deze drift... Maar met meer recht, dan het mooie, kan het vrouwelijke geslacht het onesthetische worden genoemd. Noch voor muziek noch voor beeldende kunsten hebben zij daadwerkelijk en oprecht zintuigen of ontvankelijkheid; als zij het tegendeel beweren en pretenderen is dit slechts pure ophef (naakte aperij) ten behoeve van hun koketterie.'

Het zal je maar gezegd worden. Eerlijk gezegd hoop ik dat na zijn dood in 1860 de Engelen de ziel of geest van Arthur Schopenhauer voor hun volgende incarnatie enkel een keuze uit vrouwelijke lichamen hebben voorgelegd.

 

Maar terug naar Mia Lederer en haar activiteiten na 1960. In 1976 ontwerpt ze het affiche voor de groepstentoonstelling Malerei Grafik Plastik van de VdBK. Van 9 oktober tot 8 november 1976 wordt die in het Rathaus Schöneberg in West-Berlijn gehouden. Hier past een kort verhaal, immers op vrijdag 12 april 2013 ontdek ik dat op eBay.de vijf prenten van Mia Lederer worden aangeboden. Op woensdag 17 april eindigt de veiling. Ik heb geen enkel idee hoe de principes van handmatig bieden, automatische biedingen en verborgen maximum-bedragen in elkaar zitten. Ik bestudeer enkele dagen wat er gebeurt en begin te begrijpen dat door vooraf te bieden de bieders inzicht krijgen of er meer geïnteresseerden aanwezig zijn. Elke bieder krijgt een code van vier cijfers. Over het algemeen gaan prenten voor zo'n 20 euro weg. Als het eigen maximumbedrag hoger ligt dan het laatste bod van een ander, komt de eigen code met 50 eurocent meer (bij hogere bedragen met 1 euro meer) naar voren. Brr, het is niet helemaal mijn ding!

 

Op woensdag 17 april 2013 is het zover. Ik hoop drie prenten te veroveren... maar het gaat aardig mis met mijn biedingen. De eerste en tweede prent gaat naar een volkomen nieuwe bieder: 50 eurocent boven mijn maximumbedragen van 28 en 25 euro. De derde prent is het affiche. Ik zit wat beteuterd achter mijn computer. Op het allerlaatste moment zet ik een maximumbedrag van 40 euro in en daarmee is de nieuwe bieder verslagen: 36,50 euro moet ik voor het affiche betalen.

Bij de vierde prent maak ik een fout, ik vergeet mijn maximumbedrag te bevestigen. Derhalve gaat de nieuwe bieder ermee vandoor voor 53 euro, anders was deze voor mij geweest! Voor aanvang van de slotveiling kent de laatste prent al veel bieders. De nieuwe bieder heeft hier ook het nakijken; iemand anders verovert deze prent voor 57,56 euro.

Toch ben ik heel blij met mijn affiche. Kan ik de afbeelding door Mia de buste van een vrouw noemen? In elk geval heeft ze de vrouw afgebeeld als kelk, als ontvangend vat. Passend in de dichotomie van de gevende man en de ontvangende vrouw. Even lijkt de vrouw een modern hoofddeksel te dragen, maar ze is gescalpeerd. Haar hoofd lijkt vol toornige gedachten te zitten, kookt haar bloed? Of verbeelden al die scherpe punten wat ze in haar leven te drinken krijgt?

 

Los van genoemde direct herkenbare structuren zitten in de tekening ook nog 'verborgen afbeeldingen'. Ze zijn prachtig en het bijschrift In großer Herzlichkeit (met veel hartelijkheid) en de handtekening van Mia Lederer maken mijn buit voor mij helemaal af.