BEWUSTZIJNSONTWIKKELING
Thea-Warrior
Alweer tijd om op huis aan te gaan. De bagage mag in de achterbak. De folder met plattegrond van het Park van Tervuren en het weer nodigen uit tot een laatste wandeling. Voldoende tijd voor de historische gebouwen, welke koning Leopold II aan het eind van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw heeft laten bouwen. Destijds is de Leuvensesteenweg er deels voor verlegd.
Nee, het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika ga ik niet bezoeken. Misschien ooit, maar daar bevinden zich volgens mij zoveel krachtvoorwerpen dat ik enige afstand wil bewaren, opdat ik niet in totaal andere sfeerherinneringen terechtkom. Dergelijke 'beelden' kunnen me uit de werken en omgeving van de School van Tervuren wegleiden.
Aan het begin van de Paleizenlaan - het eind van de N3 - bespelen Afrikaanse waterdieren verschillende jazz-instrumenten. De fonteinen zijn uit, maar zonder water is het al sprookjesachtig. Beeldhouwer Tom Frantzen weet met dit kunstwerk uit 2004 een glimlach op mijn gezicht te toveren. De geluiden van de dieren fantaseer ik erbij: de kikker kwaakt er lustig op los. Daar waar dieren zich gereïficeerd - als mensen - tonen, moet ik altijd aan Krachtdieren denken.
Vlak voor het Afrikapaleis trekt het grote bronzen beeld 'Na de Strijd' uit 1893 van Vicomte Charel du Passage de aandacht. Het overwinnende hert staat te burlen. Ergens afgrijselijk. In het paleis is schijnbaar een feest geweest. Hier heeft Hippolyte Boulenger in zijn tijd het Paviljoen, eerder eigendom van kroonprins Willem-Frederik van Oranje-Nassau, zien staan.
Aan dat Paviljoen is de nodige geschiedenis verbonden; bij het congres van Wenen worden (na de Slag bij Waterloo in 1815) de Oostenrijkse Nederlanden aan prins Willem I toegekend. Hij roept zichzelf uit tot koning van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Het wereldwijde web weet dat de regering afwisselend om het jaar in 's-Gravenhage en in Brussel resideert. Willem I krijgt de nodige koninklijke residenties: het Koninklijk Paleis in Brussel, het Paleis op de Dam in Amsterdam, Paleis Noordeinde in Den Haag en Paleis Soestdijk. Tevens kan hij vervoegen over het Kasteel van Laken, Huis ten Bosch en Paleis Het Loo. De prins krijgt tevens het voormalig Hertogelijk domein van Tervuren. Omdat de oude Burcht van Tervuren in 1782 is afgebroken, mag hij op kosten van de schatkist een nieuwe zomerresidentie laten optrekken: het Paviljoen. Uiteindelijk krijgt zijn zoon, kroonprins Willem-Frederik, het park en de fondsen van de natie cadeau als blijk van erkentelijkheid voor zijn heldhaftige optreden in de Slag bij Waterloo. In 1830 moeten de Oranjes als gevolg van de Belgische afscheiding het land verlaten, en in 1835 wordt het domein met al zijn gebouwen toegewezen aan de nieuwe vorst Leopold I. In 1853 maakt deze koning het domein over aan zijn zoon kroonprins Leopold II, en van 1876 tot de vernietigende brand in 1879 woont de zus van Leopold II, de ex-keizerin van Mexico, Charlotte van België in het Paviljoen.
Voor de eerste Kongotentoonstelling, het koloniaal deel van de Wereldtentoonstelling van 1897, laat koning Leopold II op de plek van het afgebrande Paviljoen het Koloniënpaleis bouwen. Na de tentoonstelling wordt volgens het web het eerste Musée de Congo erin ondergebracht, een museum en wetenschappelijke instelling voor de verspreiding van koloniale propaganda en de ondersteuning van koloniale activiteiten in België.
Volgens een informatiebord (gisteren, 16 oktober 2021 gelezen) bezoekt koning Leopold II in 1900 de Wereldtentoonstelling in Parijs. Onder de indruk van het werk van Charles Girault geeft hij deze architect de opdracht om voor Tervuren een Koloniaal Centrum te bouwen. Van de grootse plannen worden, door zijn overlijden in 1909, enkel het museum, geopend in 1910, en enkele aanpalende paviljoenen gerealiseerd. De bouw is door de koning persoonlijk betaald uit de inkomsten die hij haalt uit de 'Fondation de la Couronne, een koninklijk privégebied in Congo van 25 miljoen hectare groot.
Eerlijk gezegd, verbijstert het me wat koningen aan eigendommen en gebieden kunnen claimen. Blijkbaar zijn rubber en ivoor voor hem de grootste inkomstenbronnen geweest... ik zie de dode olifanten liggen.
Langs de mij fascinerende ijskelder uit 1820 - waarschijnlijk verboden gebied voor de schilders van de School van Tervuren - komen we via de Franse tuinen bij een tweede beeldengroep van Tom Frantzen uit: The Congo, I Presume. Met alle terechte misbaar dat vandaag de dag over het handelen van West-Europeanen in hun koloniën wordt gemaakt, weet de beeldengroep een gevoelige snaar te raken. Ik kan me voorstellen dat deze beeldengroep, honderd jaar na de Koloniale Tentoonstelling als herdenkingsmonument geplaatst, door boze burgers wordt vernield. Op zijn minst het borstbeeld van koning Leopold II. Het zou fout zijn, immers laat datgene dat verandering in bewustzijn kan vertegenwoordigen staan: het zijn kostbare relicten.
Het wereldwijde web (africamuseum.be) meldt in deze een schijnbare controverse. Bij de inhuldiging in 1998 wordt de beeldengroep geplaatst als eerbetoon aan koning Leopold II voor alles wat hij in en rond Tervuren heeft verwezenlijkt. Een dergelijk eerbetoon is aan het eind van de twintigste eeuw nog goed mogelijk; er wordt inderdaad nog nauwelijks verwezen naar de minder edele rol die koning Leopold II sinds 1885 als soeverein vorst in zijn Onafhankelijke Congostaat, zijn Congo-Vrijstaat, heeft gespeeld. Er wordt niet gerept over de gepleegde wandaden of de ontelbare slachtoffers.
In 2018 offreert Tom Frantzen het huidige Afrikamuseum een geheel andere interpretatie van de door hem ontworpen groep. Kan dit? Ja, ik denk het wel... ontwerper en beeldhouwer Tom kan in 1998 al min of meer bewust iets anders hebben willen verbeelden dan 'dankbaarheid'. Mogelijk is de andere invalshoek toen een thema geweest waarover nog niet zo goed kon worden gesproken. In die zin mag de huidige bewustzijns-ontwikkeling worden bewonderd en geprezen. Hm, misschien is bewustzijnsontwikkeling op zich wel het doel van het aardse leven... ter illustratie van deze ontwikkeling eerst enkele woorden die pastoor-deken Davidts in 1965 het licht heeft laten zien:
Tegenover het Museum van Midden-Afrika staat het 'Scheikundige Laboratorium' dat belast is met het onderzoek der vraagstukken van scheikundige aard, dat de volledige wetenschappelijke beschrijving van de natuurvoortbrengselen van Midden-Afrika behelst.
Er bestaat geen museum van die aard dat meer bekend en schoner gelegen ligt dan het museum van Tervuren. Alle hoogstaande personaliteiten en grote geleerden komen het bezoeken en bewonderen.
Tervuren is bekend over heel de wetenschappelijke wereld, dank zij de grote visie van Koning Leopold II, die de hertogelijke residentie, na haar vernietiging door Jozef II, nieuwe luister heeft geschonken, niet meer als verblijfplaats van prinsen en hertogen, maar als een verzamelplaats van alles wat door noeste arbeid, durvende ondernemingsgeest, vernuftige geestvermogens, menslievende vaardigheid, zedelijk en godsdienstig idealisme, op beschavingsgebied door een klein volk, onder de leiding van de grote Koning Leopold II, werd verwezenlijkt.
Veroordeling van deze beslist integere pastoor past niet; betrek tijd en context bij zijn woorden, besef dat in de jaren zestig van de vorige eeuw de mensen over het algemeen slechts hun directe omgeving konden bekijken en bevatten. Misschien hebben zijn kerkgangers ook de aluminium doppen van melkflessen verzameld voor de arme kindjes in Afrika, zoals destijds in mijn familie gebeurde! Wij van deze tijd mogen God op onze blote knieën danken dat we nu zoveel meer kunnen zien en weten, maar daarmee tegelijkertijd aan ons de uitdaging om het anders/ beter te doen. Het is beter om persoonlijk energie in eigen betere handelingen te stoppen dan in agressieve daden. Ah, boosheid is uitstekend, boosheid kan iemand namelijk doen realiseren hoe anders hij of zij zèlf mag handelen. Hoe groter de kracht in de boosheid, hoe sterker de verandering 'waarom wordt verzocht'.
Maar goed, hoe spreekt Tom Frantzen in 2018 over zijn beeldengroep uit 1998? Onder andere zegt hij (zie africamuseum.be) dat de beeldengroep in het water refereert naar het Afrikaanse dorp dat honderd jaar eerder aan het water was opgesteld. Een tentoonstelling van exotische mensen, waarvan er zeven aan longontsteking sterven. De stenen blokken verwijzen naar Leopold II als 'Koning Bouwer'. Het borstbeeld verwijst naar hem als de onbetwiste 'vader des vaderlands' immers eigenaar van Congo Vrijstaat. Aan de achterkant symboliseert de pauw de hoogmoed, ijdelheid en megalomanie van de man. De olifant kijkt weg van het borstbeeld, het dier distantieert zich als het ware van de ivoorroof. Idem kijkt de leeuw - koning der dieren - een andere kant op. De drie Afrikaanse krijgers met hun afgehakte voeten staan als persoonlijke trofeeën van de koning opgesteld. Kortom, het schijnt dat Tom Frantzen eind jaren negentig een anti-koloniaal beeld heeft ontworpen. Of is zijn visie op zijn eigen werk veranderd? Beide ideeën zijn plausibel en acceptabel.
Op de terugweg raakt een treurige beeldengroep mij: naakten zonder hoofden - alsof ze niet zelfstandig kunnen denken - tegen een muur van het huidige AfricaMuseum. Ik weet niet wie de maker is, maar zo schrijnend zijn mensen met elkaar omgegaan... en nog! We hebben nog veel te doen.
Voordat we met de auto naar huis rijden - tot ziens Tervuren - zie ik voor het Gemeentehuis plots een tweede Tervuurse Herder van Barbara Recourt en Fons Broess (2018) staan. Op de sokkel een ietwat andere tekst dan op de eerste: Trouwe Wachter van de Aarde zo Binnen zo Buiten. Prachtig, hier de expliciete uitnodiging om het veranderde 'binnen' in beter handelen 'buiten' neer te zetten.
Bronnen
- Afrikapaleis. Op 5 mei 2022 van https://nl.wikipedia.org/wiki/Afrikapaleis
- Belgisch Congo. Op 6 mei 2022 van https://nl.wikipedia.org/wiki/Belgisch-Congo
- Congres van Wenen. Op 5 mei 2022 van https://nl.wikipedia.org/wiki/Congres_van_Wenen
- Davidts, J.-E. (1965). Geschiedenis van de Parochie TERVUREN en de SINT-JANSKERKEN. Mechliniae: P. Theeuws.
- Folder Park van Tervuren. Visit Tervuren (april 2020). Park van Tervuren - Royaal in 't groen.
- Paviljoen van Tervuren. Op 5 mei 2022 van https://nl.wikipedia.org/wiki/Paviljoen_van_Tervuren
- Tervuurse-Herders. Op 6 mei 2022 van https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Bestand:Tervuurse-Herders.jpg
- The Congo, I Presume - Herdenkingsmonument door Tom Frantzen (1954 - ).
Op 5 mei 2022 van https://www.africamuseum.be/nl/news/fountain_frantzen
- Willem I der Nederlanden. Op 5 mei 2022 https://nl.wikipedia.org/wiki/Willem_I_der_Nederlanden
---> 337 PORSELEIN-DROMEN - Een Eigenzinnige Duitse Kunstenares