330 HET LEVEN VAN HIPPOLYTE - DEEL 1

STARTEN VANUIT EEN ACHTERSTAND

Thea-Warrior

 

Zoveel optische illusies... het moet wel bewuste actie zijn. Toch heeft Hippolyte zijn opmerkelijke kwaliteit niet aan de klok gehangen, immers anders zouden anderen erover hebben geschreven. Ik vraag me af hoe het voor hem is geweest. Wat heeft hij gevoeld? Wat heeft hij gedacht terwijl hij aldus uniek in de natuur of in zijn atelier heeft geschetst of zijn kwasten heeft gehanteerd. Geniaal door zijn ene schele oog, wat zo keurig strabisme wordt genoemd - alsof het dan minder erg is - en wat door de medische stand tegenwoordig vrijwel onmiddellijk wordt verholpen. Is hij als kind gepest met zijn oogafwijking? Of waren er toen zoveel mensen met zichtbare handicaps dat eerder werd gezocht naar wat iemand nog wel aan het algemeen welzijn kon bijdragen, terwijl met het huidige perfectie-ideaal de nadruk meer op de afwijking ligt!? Er wordt heden ten dage heel wat afgetimmerd aan de lijven van mensen. Soms uiterst zinvol en soms... ! Vormen de optische illusies een stille wraak van Hippolyte? Een reactie op niet-goed-genoeg zijn? Zo van: 'Ik zal jullie eens laten zien hoe goed ik kan zien!' 

 

Ik vraag me af of zijn uitzonderlijke vaardigheid hem tussen alle anderen eenzaam, boos of depressief heeft doen zijn. Door de gouden medaille op de Salon te Brussel krijgt hij in 1872 landelijk erkenning. Is het dan klaar? Is hij hèt gevecht - zijn gevecht - dan moe? Het is vrij kort voor zijn dood op 4 juli 1874. Of hebben de weinig florissante leefomstandigheden dan gewoon gewonnen? De basisbehoeften verzorging, geborgenheid en veiligheid zijn slecht vervuld in Hippolyte's leven. Hij wordt op korte afstand van de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal van Doornik geboren, maar in 'De School van Tervuren' schrijft Maurits Wynants (2000) dat beide ouders officieel nog Parijzenaars zijn. Geen Doornikse burgers... dus weinig van stand.

Als Hippolyte op 8 oktober 1837 het levenslicht ziet, is vader Hippolyte Prosper Boulenger 36 jaar, moeder Anne Gautier 27 jaar. Vader is luitenant bij het 12de infanterieregiment in Doornik, en de soldij is laag. De ontgoochelde vader zoekt heil in de drank, waardoor het gezin (Hippolyte krijgt een jongere broer en zus) in armoe moet leven. Honger en kou zullen aan de orde van de dag zijn geweest. Als consequentie heeft Hippolyte basaal beslist een zwakker gestel opgelopen. Met zijn schele oog - ik denk het linkeroog gezien de hoek waaronder de fenomenale optische illusies waarneembaar zijn - zal hij het van andere jeugdigen wel te verduren hebben gehad, en hij moet vrij klein zijn. Hij is schoolgegaan, want in zijn latere leven schrijft hij goed leesbare brieven in een keurig handschrift. Zoals elke jongen zal hij in de binnenstad, op de vesten en in de omgeving van Doornik de wereld hebben verkend en de natuur doorvorst. In 1850 sterft zijn vader. Wynants memoreert het voor Hippolyte traumatische moment waarop boven de kist van zijn vader een salvo wordt afgevuurd.

 

In de benarde omstandigheden stuurt zijn moeder hem  - onder begeleiding van een nicht - naar zijn grootmoeder in Parijs. Daar wordt hij als 13-jarige aan zijn lot overgelaten. Waarschijnlijk verkent hij de oevers van de Seine en de handel en wandel in de omliggende wijken (De Vilder, 2013). Volgens het wereldwijde web leert hij daar in Parijs hoe te tekenen.

In 1853 sterft zijn grootmoeder en roept zijn moeder hem terug. Ondertussen woont zij met de twee jongere kinderen in Brussel. Hippolyte moet in zijn (in hun) levensonderhoud gaan voorzien. In die tijd overigens vrij normaal voor zijn leeftijd. Hij gaat werken bij Paul Colleye een aannemer van ornamentwerken. Het is artistiek-ambachtelijk werk: hij ornamenteert muren, plafonds en schouwen in burgerlijke salons en eetkamers. Het maakt hem zeker vertrouwd met verf, penselen en palet. Blijkbaar is hij aardig vaardig want zijn baas stimuleert hem zich aan te melden voor avondcursussen van de Academie voor Schone Kunsten in Brussel. Als Hippolyte 16 is, sterft zijn moeder en staan de kinderen alleen. Zijn jongere broer en zus gaan elk hun eigen weg en hij zal hen tijdens zijn leven niet terugzien.

 

Volgens Wynants (in De Vilder en Wynants, 2000) staat Hippolyte in de jaren 1854 en 1855 ingeschreven als 'Boulanger' bij de Académie des Beaux-Arts in Brussel. Hij oefent er de beginselen van de tekenkunst, het schilderen naar de natuur en het maken van geschilderde schetsen. Ondanks dat het een neo-klassieke vorming is, denk ik dat Hippolyte veel aan deze cursussen heeft gehad, want in zijn latere leven staat hij erom bekend dat hij heel gedreven het schetsen (onder andere van boombladeren) oefent. Mogelijk heeft hij ervaren dat oefening meesterschap oplevert. Dat de natuur hem trekt, blijkt uit het feit dat hij in 1859 een jaar lang voor een cursus tekenen naar de natuur staat ingeschreven.

Geborgenheid kan hij in deze jaren nauwelijks hebben ervaren. Geld heeft hij weinig en hij woont in een muffe mansarde op het Zavel. Hij kan zijn onderkomen en wat eten betalen, maar zonder thuis leeft hij, volgens Wynants, met jonge mannen in de kroegen van de stad. Honger is opnieuw geen vreemde. Na enkele dagen afwezigheid treffen ongeruste vrienden hem op zijn bed aan met typhoïde koorts. Welke ziekte het precies geweest is, blijft onduidelijk, maar het is zeker een bacteriële, levensbedreigende, besmetting welke tegenwoordig met antibiotica wordt bestreden. Verontreiniging van voedsel of drank kan de oorzaak zijn, maar vlektyfus bijvoorbeeld ontstaat door kleerluizen of rattenvlooien. Op zich tekenend voor de penibele omstandigheden waaronder Hippolyte leeft. Zijn vrienden helpen hem er bovenop. Hij raakt zijn werk kwijt, maar later neemt Paul Colleye hem weer aan. Misschien is dit een illustratie van de zorgzaamheid voor elkaar in het midden van de negentiende eeuw, maar... als mensen sterven als vliegen, moet 'het werk' natuurlijk wel worden verricht door degenen die overblijven.

 

Om te overleven maakt Hippolyte religieuze tekeningen, patronen voor kantwerksters en schildert hij soms een uithangbord. Volgens Georges Eekhoud (1900) droogt deze bron van inkomsten echter snel op. In het algemeen is hij behoorlijk open en extravert, getuige een brief aan Alfred Verwée  (getoond in het boek 'De School van Tervuren') waarin hij deze schilder om een studie van koeien vraagt, zodat hij kan zien hoe hij die moet schilderen.

Eind 1860, begin 1861 volgt Hippolyte zijn roeping. Hij verlaat de stad Brussel en strijkt volgens Eekhoud neer in het gebied rond Uccle en Auderghem: een individuele zoektocht naar zijn eigen artistieke uitdrukkingsvermogen. De zwerftocht duurt enkele jaren en hij laat zich als het ware door de natuur initiëren in de natuur. Volgens Wynants slaapt hij 's nachts gerust onder een boom. Al met al een ongeregeld leven, waarbij hij met regelmaat de verlokkingen van de drank en het vrolijke gezelschap in de herbergen niet kan weerstaan.

In 1863 raakt hij goed bevriend met Camille Van Camp, zoon van een jurist uit Antwerpen en volgens Wynants een meer gedistingeerde verschijning en blijkbaar een behoorlijk contrast met de wat rumoerige Hippolyte. Camille introduceert hem in de herberg 'In den Vos' op de Markt in Tervuren. In de inspirerende omgeving componeren ze samen meerdere werken en in genoemd jaar heeft Camille een schetsende Hippolyte, zittend en ogenschijnlijk met een aardige buik, afgebeeld. 

 

Hippolyte neemt tamelijk definitief zijn intrek 'In den Vos'. Volgens Wynants wordt hij daar door de oudere inbaters en hun meid gekoesterd... iets van geborgenheid mag onderhand wel! 's Avonds komt de kerngroep van de latere School van Tervuren in deze herberg bijeen. Volgens Eekhoud praten ze - al drinkend en in de rook van hun pijpen - vol geestdrift over de gedurende de dag waargenomen landschappen en over hun werk en de kwaliteiten daarvan. 

Eekhoud citeert de beschrijving van Georges Verdavainne over Hippolyte: 'Aan zijn ééne oog was hij loensch; aan het eind van een drukken werkdag vermengden de voorwerpen zich voor zijn oogen, de takken van een eik hechten zich aan den stam van een berk, een beuk ging op de plaats van een naastbijzijnden ahornboom staan. Lachend om dat zinsbedrog, legde hij zijn palet neer, om het weer op te vatten zoodra de bovenmatige vermoeienis verdwenen - en hij weer in staat was de impressie van een zonsondergang of den indruk van een bijzonder harmonieus, aandoenlijk of tragisch schemeren weêr te geven.'

 

Blijkbaar bezit Hippolyte rond zijn zesentwintigste levensjaar over voldoende zelfvertrouwen om te exposeren, want in 1863 neemt hij voor het eerst en slechts met één werk - Landschap met Dieren - deel aan de Salon te Brussel.