308 EEN VRIJMETSELAARSBOUWSTUK

TWEE ZINNEBEELDEN

Thea-Warrior

 

In 1787 wordt, de in 1762 in Lyon geboren, Philippe-Auguste Hennequin in Rome reeds lid van de Loge van de Oprechte Vrienden, een sociëteit van de vrijmetselarij. 

Het algemeen streven van een dergelijk genootschap is de geestelijke en morele verheffing van allereerst het individu en daarna mede van de groep en samenleving. Werkend met rituelen en oude, zelfs antieke, symbolen steunen de leden elkaar in dit streven. De inhoudelijke betekenis van de symbolen ligt niet vast, maar mogen naar eigen inzicht worden geïnterpreteerd. Al 'bouwend' komen de leden tot wijsgerige en morele diepgang, en in de tijd volgen stap voor stap de inwijdingen op steeds hogere niveaus totdat een lid uiteindelijk een volwaardig meester-vrijmetselaar is.

 

Nu ben ik geen lid van de vrijmetselarij, maar het schilderij 'De Verdediging van Doornik door Christine de Lalaing' uit 1824 lijkt mij - vanwege de erin verwerkte symbolen - het vrijmetselaars-testament van Philippe-Auguste Hennequin te zijn. Aangezien hij pas in 1833 is overleden, zal hij met dit schilderij natuurlijk ook zijn kwaliteiten als schilder onder de aandacht van de inwoners van Doornik hebben gebracht. Wat een aandacht voor de skyline van de stad!

De Tour des Six is allang afgebroken. Bart Verroken heeft me verteld dat het in 1823 is gebeurd. Aangezien Philippe-Auguste in 1821 bij zijn vrouw in Doornik is komen wonen, heeft hij de toren nog zien staan. Waarschijnlijk hebben veel inwoners van Doornik het prettig gevonden dat de Tour des Six in dit schilderij voor het nageslacht is bewaard. Tegenwoordig is niet geheel duidelijk waar de Halle des Consaux met de Tour des Six zich precies heeft bevonden; op het wereldwijde web verschillen de aanduidingen. Ik kom erop terug, eerst weer naar de vrijmetselarij!

 

Vanuit de idee dat mensen zich individueel en collectief permanent kunnen verbeteren, bouwen vrijmetselaars gezamenlijk aan de Tempel van de Mensheid. Deze tempel bestaat basaal uit het gedrag waarmee mensen met elkaar omgaan. De 'Tempel van Salomo', de eerste (joodse) Heilige Tempel, die tussen 1000 en 900 voor Christus in Jeruzalem is gebouwd, symboliseert deze taak. Als vredesvorst heeft koning Salomo, bij monde van de profeten, met de bouw van de tempel mogen beginnen. JHWH (Jahweh) heeft het bouwplan echter al aan zijn voorganger koning David doorgegeven. Door alle oorlogen die David gedurende zijn leven heeft gevoerd, zit er te veel bloed aan zijn handen en mag hij niet met de bouw beginnen. Derhalve is het een zaak voor vrijmetselaars om in de interactie met anderen figuurlijk schone handen te houden. 

Voor hen is het ware lichaam niet fysiek maar geestelijk, en ze trachten de geestelijke, eeuwige, krachten die achter de schepping zijn verborgen te doorzien. Om deze denk- en handelwijze te symboliseren maken ze gebruik van twee attributen uit de zogenaamde bouwsymboliek: de Passer en de Winkelhaak. Beide zinnebeelden zijn in de compositie van het schilderij te herkennen.

 

De Passer wordt gevormd door de richting van de zwaarden van de verdedigers die links en rechts van Christine staan. Ik vraag me af wie van deze twee mannen kolonel François Divion, de luitenant-kolonel van gouverneur Pierre de Melun, is. Misschien degene die naar Christine kijkt; het lijkt me dat hij een luitenantskepie draagt. Hoe dan ook... de passer staat symbool voor de geest en een geopende passer voor de interactie tussen geest en materie. Drie mogelijkheden in deze: de geest kan verborgen zijn in de stof, kan macht krijgen over de stof of over de stof regeren. Een passer is het werktuig van een ontwerper en werken met een passer is spirituele arbeid. De passer nodigt een vrijmetselaar uit om diep in het eigen hart te kijken en daar te reflecteren op de feiten en te luisteren naar wat de bedoeling is.

In het schilderij scharniert de passer in de linkeroksel van Christine de Lalaing. Door haar geheven linkerarm lijkt de passer zelfs wijder geopend te kunnen worden. Philippe-Auguste Hennequin beeldt Christine af als een erudiete, vrije vrouw die in verbinding met het Goddelijke, met de Opperbouwmeester van het Heelal, de roep van haar hart volgt. Wat mij betreft een uiterst creatieve, progressieve handelwijze, want zeker in 1824 bestaan de Loges van de Vrijmetselarij enkel uit mannen.

 

De Winkelhaak staat symbool voor de materie, en is het werktuig van een opzichter; van iemand die controleert en checkt of de bouw in de aardse werkelijkheid voldoet aan het oorspronkelijke plan.

Ik twijfel of er twee of drie winkelhaken aan het schilderij ten grondslag liggen. Twee zeker: die van de aanvallers linksonder en verdedigers rechtsonder. Blijkbaar weten ze elk in de eigen groep de tegenstellingen te overbruggen, doch tussen beide groepen niet.

De derde Winkelhaak kàn die van de Hemel Bovenaan zijn, immers voor het algemeen begrip is onderscheid tussen het fysieke en geestelijke goed, maar het Goddelijke beperken tot enkel het geestelijk is onjuist; het fysieke is óók deel van het Goddelijke. Op zich is de Goddelijke Geest al volmaakt, maar naar mijn idee openbaart de Geest in de tijd steeds meer en meer van zichzelf aan de mensheid en aldus bouwt de Grote Geometer over de eeuwen heen eveneens. 

 

Het bouwen door de Grote Geometer is gewoon een zeer interactief gebeuren, want tijdens de levensreis zijn de mensen vrij om te besluiten en handelen, maar op Spiritueel Niveau wordt wel degelijk toegezien en is bijsturing in individuele levens mogelijk. Zeker als erom wordt verzocht! Bijsturing kan geschieden door de ene mens woorden tegen een ander te laten uitspreken of iemand te stimuleren een geschenk te geven; door iemand een ontmoeting aan te bieden of een ervaring te laten opdoen. Zelf denk ik hierbij aan de Lichten die ik soms rond een ander zie verschijnen als iemand iets zegt of doet.

In het interactieproces heeft ieder mens het recht om in te gaan op dat wat wordt aangeboden. Negeren (gewoon weglopen) is ook goed, immers eeuwig nieuwe kansen, maar hoe vaker iemand op het aanbod ingaat, hoe verrassender het leven.

 

In het schilderij zijn de Winkelhaken complementair. Als ik slecht twee Winkelhaken teken, is dit overduidelijk: aanvallers naast verdedigers. Vanuit de eigen ideologie geloven beide tegenstanders waarschijnlijk aan de juistheid van hun gedrag: dat van de eigen groep is als het ware wit en goed, en dat van de anderen is zwart en verkeerd. Vrijmetselaars proberen in dergelijke kwesties in gedachten te houden dat een eventuele overwinning van de een over het algemeen het verlies van de ander betekent en dus proberen zij kost wat het kost de harmonie te verzekeren. Eigenlijk is de samenwerking tussen de katholieke Christine de Lalaing en de protestantse verdedigers van het oorspronkelijk katholieke Doornik een mooi voorbeeld van gemeenschapsgeest en harmonie. Idem dito dat de prins van Parma, Alexander Farnese, de protestanten uiteindelijk vrij de aftocht laat blazen. Laat ik niet proberen me voor te stellen wat voor een bloedbad het in de stad had kunnen worden.

 

Of zich in het schilderij meer symbolen uit de vrijmetselarij bevinden? Zeker!