304 VERZET WORDT STRIJD

PIERRE DE MELUN BLIJKT STANDVASTIG

Thea-Warrior

 

Prins Willem van Oranje slaat vrijwel onmiddellijk munt uit de anti-Spaanse stemming bij katholieken en protestanten in noord en zuid. In de Pacificatie van Gent, een verdrag gesloten op 8 november 1576, wordt voor het eerst de eenheid van alle zeventien gewesten der Nederlanden bereikt op basis van een aanzienlijke mate van religieuze tolerantie. Het echtpaar Pierre de Melun en Christine de Lalaing ondersteunt het verdrag. Volgens Théodore Juste (1861) zweert Pierre dat hij met zijn soldaten tot de dood in de Unie van Staten wil blijven. 

Don Juan accepteert de Pacificatie van Gent niet van harte, toch accepteren de gewesten hem als hun landvoogd. Vrij snel schendt Don Juan echter het verdrag door te gaan vechten tegen nog bestaande Staatse troepen. Hij neemt de citadel van Namen in en behaalt een overwinning bij Gembloers, verliest echter bij Rijmenam nabij Brussel.  

De Staten Generaal van de Nederlanden reageert hierop door naar verzelfstandiging te streven en ze benoemen in 1577 de negentienjarige Matthias van Oostenrijk tot landvoogd. Pierre de Melun, prins van Epinoy, reist naar Brussel om Matthias de sleutels van Doornik en omgeving aan te bieden. Als koning Philips II dit hoort, verklaart hij Pierre onmiddellijk tot rebel. Al zijn eigendommen in de Nederlanden worden verbeurd verklaard en de koning schenkt ze aan Robert de Melun, Pierre's jongere broer.

 

Slechts 31 jaar oud overlijdt Don Juan in oktober 1578 in zijn legerkamp in Bouges aan tyfus. Vlot komt koning Philips met een nieuwe landvoogd op de proppen: Alexander Farnese, de zoon van de voormalige landvoogdes Margaretha van Parma.

De religieuze strijd gaat de verkeerde kant op; spontaan gaan protestanten katholieken vermoorden. Door die voorvallen, en met geld en titels, weet de hertog van Parma de Waalse gewesten Artesië, Kamerijk, Henegouwen en Romaans-Vlaanderen in de zuidelijke Nederlanden zover te krijgen dat zij breken met de opstand en zich op 6 januari 1579 verenigen in de Unie van Atrecht (Arras in Frankrijk). Emmanuel-Philibert de Lalaing, een broer van Christine, en Robert de Melun, intussen markies van Roubaix, stappen over naar het Spaanse kamp. Het mag duidelijk zijn dat Pierre de Melun hieraan niet meedoet. Enkele maanden later verzoenen de vier genoemde gewesten zich met koning Philips II en opnieuw is de katholieke godsdienst in die regio's de enig toegestane. Het mag duidelijk zijn dat Pierre de Melun aan deze overstap niet meedoet. 

 

In het antwoord van de rebellen op de Unie van Atrecht wordt Pierre de Melun een leidende figuur. Op 23 januari 1579 sluiten de gewesten in de noordelijke Nederlanden eveneens een politieke overeenkomst: de Unie van Utrecht. Ze spreken onder andere af gezamenlijk de Spanjaarden te gaan bestrijden. Om hem te compenseren voor zijn verliezen in het kader van zijn trouw aan de nationale zaak benoemt aartshertog Matthias van Oostenrijk, volgens Juste met een akkoord door de Staten Generaal van de Nederlanden, in oktober 1579 Pierre de Melun tot gouverneur van de stad en het kasteel van Doornik en van het gehele gebied van de Tournasiens. Pierre krijgt vele rechten, onder andere betreffende het heffen van belastingen en het aanstellen van functionarissen. Met zijn vrouw Christine woont Pierre - waarschijnlijk al langer - in het kasteel dat de Engelse koning Hendrik VIII van Tudor in Doornik, als een veilige haven in een vijandige omgeving, heeft laten bouwen. Van 1513 tot 1519 is Doornik namelijk - als enige Belgische stad ooit - veroverd door de Engelsen. Volgens de verhalen bezit het kasteel zestig torens en zestien poorten. Tegenwoordig resteren van dit complex enkel de imposante verdedigingstoren Henry VIII in het gelijknamige park en de Pont des Trous over de Schelde . 

 

Een absurd detail... volgens Théodore Juste (1861) wordt Christine de Lalaing - prinses van Épinoy - tijdens een eerbetoon van defilerende bewakers van deze citadel van Doornik per ongeluk tijdens een muskettensalvo door een kogel aan haar arm verwond. De wond loopt door tot haar nek. In oktober 1579 reageert landvoogd en aartshertog Matthias van Oostenrijk hierop door haar in een brief aimabele en bemoedigende woorden toe te sturen.

Aangezien de katholieke stad Doornik het protestantisme gedoogt, stromen de protestantse vluchtelingen toe. Honderden protestanten uit de eerdergenoemde gewesten reppen zich met have en goed naar de Doornikse contreien. Volgens Juste is de katholieke cultus echter de enige die in het openbaar mag worden beleden. Pierre de Melun wordt nog belangrijker, want de Staten Generaal van de Nederlanden benoemt hem tot stadhouder van Cambrai, Mechelen en Valenciennes en wat later tot gouverneur van de versterkingen in Artois, Henegouwen en Waals-Vlaanderen die door de 'rebellen' zijn bezet.

 

Op Pierre de Melun wordt druk uitgeoefend. Landvoogd Farnese en zelfs koning Philips II doen pogingen om hem aan hun zijde te krijgen. De Doornikse magistraten beven en verzoeken hun gouverneur over te stappen. Volgens Juste doet Jean Cotreau, een befaamde prediker èn kanunnik èn aartsdiaken van de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal van Doornik meerdere pogingen de prins van Épinoy te overtuigen. Pierre is echter niet te vermurwen: hij verlaat de federale zaak niet. Zijn geloof blijft hij overigens gewoon belijden en op zijn gemak steekt hij voor het altaar van de Maagd Maria een enorme kaars aan.

Net als koning Philips II is Pierre de Melun hardnekkig. Niks helpt, zelfs het bezoek van de bisschop van Doornik met de eerdergenoemde aartsdiaken en de abten van de kloosters van Sint-Maarten en Sint-Médard niet. Pierre blijft weigeren wat de Spaanse koning hem aanbiedt en blijft trouw aan de door hem gezworen eed in de Raad van State... hij blijft patriot èn rooms-katholiek. 

 

Doornik aanvallen lijkt een te grote uitdaging, dus gaat landvoogd Farnese in september 1580 de stad Cambrai (Kamerijk) bedreigen. Aan het eind van deze maand wordt door de Staten Generaal op aandringen van Willem van Oranje de Franse hertog van Anjou, de vijfentwintigjarige Frans van Valois, als soeverein vorst en heer der Nederlanden aangesteld. Willem en de Staten Generaal hopen dat door deze aanstelling Frankrijk zich, als traditionele vijand van Spanje, in de oorlog zal mengen. De hertog voelt echter niks voor een rechtstreeks oorlogsverklaring aan Spanje, maar biedt wel zijn steun aan. 

Ondertussen wordt in Doornik de druk op Pierre de Melun opgevoerd. Juste vertelt dat op 22 december 1580 Yolande de Werchin, Pierre's moeder, met zijn zussen bij hem op bezoek komt. Ook zij probeert haar zoon over te halen van kamp te wisselen. Jean Richardot een beroemd adviseur uit het kamp van Farnese helpt haar hierbij. Pierre luistert naar de adviseur en als deze uitgesproken is, deelt hij hem mee dat zijn besluit nog sterker vaststaat: Voor de verdediging en vrijheid van het land verliest hij liever de laatste druppel van zijn bloed.  

 

Als de bevolking van Kamerijk na bijna een jaar beleg de hongerdood sterft, komt de hertog van Anjou met zijn Franse leger te hulp. Op 16 augustus 1581 verschijnt hij met 12000 man voetvolk en 5000 ruiters bij Kamerijk. Willem van Oranje heeft de Raad van State gevraagd ook een staats leger richting Kamerijk te sturen. Jammer genoeg doen ze dit niet; het zou de Spaanse dreiging voorgoed hebben kunnen oplossen. Maar met de komst van de Franse overmacht breekt Farnese, tegen de zin van Robert Melun, zijn beleg op. Als Robert protesteert, reageert de hertog van Parma, volgens Juste, met de woorden: "Beter een stad verloren dan een heel land!"

De hertog van Parma gaat richting Duinkerken om onderweg meerdere kleinere plaatsen te veroveren. De boze Robert de Melun, intussen markies van Roubaix, wordt door hem tot generaal van de Spaanse cavalerie benoemd. De hertog van Anjou op zijn beurt voorziet de inwoners van Kamerijk van levensmiddelen, plaatst een Frans garnizoen in de stad, verovert enkele kleinere steden in de buurt en vertrekt dan plots naar zijn verloofde in Engeland; naar zijn idee heeft hij genoeg gedaan.

 

In maart 1581 wordt Pierre de Melun generaal van de cavalerie van de opstandige Nederlanden. De Staten Generaal verzoekt hem Grevelingen (het huidige Gravelines in Frankrijk) te verdedigen en Pierre vertrekt naar West-Vlaanderen. Als Alexander Farnese ontdekt dat slechts een klein deel van het garnizoen in Doornik aanwezig is, ziet hij ondanks de aanstaande winter zijn kans schoon. Volgens Juste slaat hij op 1 oktober 1581 (en volgens het wereldwijde web op 10 oktober 1581) met 16000 voetsoldaten, 5000 paarden en zeer veel artillerie zijn kamp op voor de muren van Doornik. Binnen acht tot tien dagen zou de val van de stad een bekeken zaak moeten zijn. Bij afwezigheid van Pierre de Melun wordt de verdediging van Doornik geleid door François Divion, heer van Estrayelles en luitenant van gouverneur Pierre de Melun, èn door Christine de Lalaing, de prinses van Épinoy.