DE TRIOMF VAN ISABELLA
Thea-Warrior
Zoekend op het wereldwijde web naar een mogelijke connectie tussen landvoogdes Isabella en schilder Gaspard de Crayer word ik op 9 december 2021 attent gemaakt op een 18e-eeuws Hollands reisverhaal in de 'De Brabantse Folklore'; in het Bulletijn van den Dienst voor Geschiedkundige en Folkloristische Opzoekingen in Brabant.
In de editie van september - november 1937 bespreekt Robert Foncke het reisdagboek van H.S., die van 24 juli tot 10 augustus 1714 vergezeld van twee kompanen, de heren Bosheiden en Brandhoffer, een reis van Antwerpen via Mechelen, Leuven en Brussel naar Gent onderneemt. Schrijver H.S. blijft verder anoniem, al zou hij volgens Foncke een calvinist van de Leidse Universiteit kunnen zijn. De door Robert Foncke geschreven tekst op pagina 10 en 11 van genoemd blad wil ik graag delen. Bij deze dan:
Naar de hoge wereld verplaatst de schrijver ons wanneer wij met hem het voormalig Arsenaal van Brussel mogen doorlopen en het zwaard bekijken , " daar Keiser Carel de Ridders van 't gulde Vlies mee plag te slaan ". Hij werd er zo waar zelf in de ridderstand verheven, op snaakse wijze, door de juffrouw die de bezoekers rondleidde ; want ze sloeg hem " met het swaard op de nek, het voorhoofd en beide de schouders en gebruikte deese woorden : in de naam van God en de Keiser slaa ik u met dit swaard ten teeken dat gij galant sult leven en uw vaderland en alle Juffrouwen tegens geweld beschermen ".
Te zien kreeg hij in hetzelfde gebouw " een musket van een Kooning van Hungarie, daar de Aardshertogin Isabella op een dorp de Papegaai mede geschoten heeft " en herinnert aldus aan het volks genoegen aan wip- en gaaischieten, waaraan onze prinsen en vorsten ter gelegenheid van plechtige feesten of van kermis niet zelden medededen.
Dat wat ik zeker weet... namelijk dat het altaarstuk uit de kerk van de Sint-Maartensabdij een memorieschilderij van Isabella van Spanje voor haar echtgenoot Albrecht van Oostenrijk is, wordt op 9 december 2021 - via de bijkomend gelukkige omweg van een giervalk naar een papegaai - met historische feiten onderbouwt: de papegaai in het altaarstuk door schilder Jacob Jordaens hoort daadwerkelijk bij landvoogdes Isabella van Spanje.
Het wereldwijde web onthult dat genoemd heldhaftig feit zich op 15 mei 1615 bij de Onze-Lieve-Vrouw-ter-Zavelkerk, de kerk van de Brusselse wapengilden, afspeelt. In Brussel wordt die dag het schuttersfeest gevierd. Aartshertogin Isabella ziet af van haar recht om zich door een eliteschutter te laten vervangen. Sinds haar jeugd is zij vertrouwd met de kruisboog en tijdens de papegaaischietingen weet ze de hoofdvogel - de gaai - vastgemaakt aan de dakruiter van de kerk eraf te schieten. Een heldin is geboren: Isabella wordt uitgeroepen tot Koningin van de Grote Voetboog.
Schuttersfeesten bevorderen natuurlijk de gezamenlijke identiteit van de stadsbewoners. Met haar geniale schot geeft Isabella van Spanje de inwoners van de Zuidelijke Nederlanden een onderwerp om trots over te praten: hun landvoogdes heeft iets in haar mars. Albrecht en Isabella maken onmiddellijk gebruik van het flagrante feit om de band met hun onderdanen te versterken. De ommegang die eigenlijk op de zondag voor Pinksteren wordt gehouden, wordt uitgesteld tot Pinkstermaandag 8 juni 1615, zodat er ruim tijd is voor een grootse uitvoering van de feestelijke parade.
Volgens het wereldwijde web legt Denijs van Alsloot in opdracht van de aartshertogen in een reeks schilderijen - met een lengte van meer dan 20 strekkende meter - de festiviteiten vast. Meer dan 10.000 personen worden op deze documentaire schilderijen afgebeeld. Elk schilderij heeft een eigen thema: de optocht van de ambachten, die van de wapengilden, de feestelijke wagenstoet, de optocht van de geestelijkheid, de gaaischieting door Isabella en het feest in de Diesdelle.
Van de gaaischieting heeft het atelier van Antoon Sallaert een kopie gemaakt. In het Kasteel van Gaasbeek (gelegen ten zuidwesten van Brussel) wordt dit schilderij gekoesterd. Twee keer staat Isabella op het ruim twaalf meter brede schilderij: rechtsonder in de koets naast Albrecht en staand voor de rode tent op het kerkplein met hoog boven haar de fameuze gaai. Isabella komt voor vrouwen, want in 1617 stelt ze, nog steeds volgens het wereldwijde web, het gebruik in dat ook maagden in de Ommegang kunnen meelopen. Laat ik dit initiatief prijzen, want iemand moet ergens beginnen om de patriarchale samenleving te veranderen. Toch lijkt een groep van twaalf wandelende maagden in een ommegang ook op een verkapte huwelijksmarkt: een beetje absurd in een stoet van honderden mannen. Gelukkig is tegenwoordig, begin 21ste eeuw de samenstelling bij openbare gebeurtenissen in de contreien van Noordwest-Europa representatiever wat de verschillende bevolkingsgroepen betreft. In de afgelopen eeuwen is het bewustzijn rond het zelfbeschikkingsrecht van ieder mens goed gegroeid. Grappig, op de praalwagens bevinden zich vrij veel vrouwen: gesettelde, jonge, muzikale, enzovoort. Veilig hoog!
Met de Grote Processie van Onze-Lieve-Vrouw en de Optocht der Reuzen van zondag 12 september 2021 in Doornik nog vers op mijn netvlies smul ik van de schilderijen van de Ommegang in 1615 van Brussel door Denis van Alsloot. Speciaal het schilderij met de praalwagens in de stoet raakt me. Op de eerste wagen, die van de Jezuïeten, bevindt zich een als papegaai verklede jongeman in een kooi. Volgens het wereldwijde web roept hij herhaaldelijk 'Isabella, onze Koningin'. Mogelijk dat de landvoogdes in de wagen erachter onder een baldakijn zit of op zijn minst daar wordt verbeeld. Hm, Isa is de islamitisch-Arabische naam voor Jezus, dus vertaald wordt de papegaaienkreet: 'Schone Jezus, onze Koningin'.
Ik kijk mijn ogen uit: kamelen, een eenhoorn, een draak, een zegewagen in de vorm van een galjoen en de nodige bijbelse voorstellingen, waaronder de Aankondiging aan de Maagd Maria door de Engel Gabriel, de Geboorte van Jezus in de Stal (met os en ezel!) en de Boom van Jesse met Madonna in top.
Bronnen
- Atelier van Antoon Sallaert (17e eeuw). Schilderij 'Aartshertogin Isabella schiet de gaai af op het schuttersfeest van het Grote Voetbooggilde voor de Onze-Lieve-Vrouw-ter-Zavelkerk'. Collectie: Kasteel van Gaasbeek. Afmeting: 1234 bij 748 cm. Publiek domein, via Wikimedia Commons.
Op 16 december 2021 van https://commons.wikimedia.org/wiki/File:AntoonSallaertIsabella.png
- Denis van Alsloot (1616). Schilderij 'De Ommeganck in Brussel op 31 mei 1615. De Triomf van Aartshertogin Isabella.' London: Victoria and Albert Museum. Afmeting: 117 bij 381 cm. Publiek domein, via Wikimedia Commons.
Op 17 december 2021 van https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Denis_van_Alsloot_-_The_Ommeganck_in_Brussels_on_31_May_1615._The_Triumph_of_Archduchess_Isabella.jpg
- De Ommegang van 1615 in Brussel.
Op 17 december 2021 van https://nl.wikipedia.org/wiki/De_Ommegang_van_1615_in_Brussel
- Foncke, R. (1937). Uit een 18e-eeuws Hollands reisverhaal. De Brabantse Folklore. Jaargang 17, nrs. 97-98. Brussel: Charles Peeters Zoutleeuw.
- Isa. Op 17 december 2021 van https://nl.wikipedia.org/wiki/Isa_(profeet)
- Onze-Lieve-Vrouw-ter-Zavelkerk. Op 16 december 2021 van https://nl.wikipedia.org/wiki/Onze-Lieve-Vrouw-ter-Zavelkerk
Linken
---> Schilderij 'Aartshertogin Isabella schiet de gaai'
---> Schilderijen van de Ommegang van 1615 in Brussel
---> 297 PLUS OULTRA - Vaarwel of Tot Ziens?