289 EEN EERVOLLE EXTRA OPDRACHT

VOOR EEN PARTICULIERE VERZAMELING

Thea-Warrior

 

Op 21 november 2021 krijg ik 's avonds plots een grote verrassing. Aangezien de Musea voor Schone Kunsten van België te Brussel Sint-Maarten de heilige Martinus noemen, offreert het wereldwijde web mij een tweede schilderij van Jacques (Jacob) Jordaens met de titel 'De heilige Martinus geneest een bezetene', als ik per ongeluk de trefwoorden 'heilige Martinus' gebruik. In de rechteronderhoek staat: iacobvs iordaens in et pinxit A˚ 1630

 

Volgens het wereldwijde web (rkd.nl) is het schilderij op   28-29 januari 2016 geveild door Sotheby's in New York en bevindt het zich opnieuw in een privécollectie. In het kader van het Rubenianum-project wordt een afbeelding ervan echter bewaard en gepubliceerd door het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie (RKD) in Den Haag. 

De afmetingen van dit schilderij zijn beduidend kleiner dan die van het altaarstuk, namelijk 122,5 bij 87,5 cm, maar het is overduidelijk gebaseerd op de eerste pentekening, welke door het Stedelijk Prentenkabinet van het Museum Plantin-Moretus in Antwerpen wordt bewaard.

Het doet me goed te merken dat de eerste tekening, de eerste voorstudie voor het altaarstuk, niet volledig is afgewezen. Wie zou de opdracht voor dit kleinere schilderij hebben gegeven? In wiens persoonlijke verzameling is dit schilderij in 1630 terechtgekomen? In dat van de abt? Of in de verzameling van de landvoogdes?

 

Kijk ik naar de afgebeelde personen dan is de vrouw in het koninklijke purper landvoogdes Isabella en de man met de volle, donkere baard en het rapier aartshertog Albrecht van Oostenrijk. Als proconsul Tetrodius zou deze man beslist meer romeinse attributen hebben gehad.

De grijze man linksonder is Albrecht als oude man, en achter de heilige Martinus staat de abt van de Sint-Maartensabdij. 

Voortschrijdend inzicht door dit schilderij leidt ertoe dat ik mezelf moet corrigeren. Op het altaarstuk staat de abt eveneens achter Sint-Maarten! Maar wie is dan de man, in de visuele illusie, bij het rode tafelkleed? Is dat het hoofd van de dode Albrecht? Ja, klaarblijkelijk heeft de aartshertog tijdens zijn leven jaren een volle baard gehad. Als ik gelijk heb, staat hij drie keer op het memorie-altaarstuk: een keer als krachtige oudere man, een keer enkel door zijn dode hoofd in de visuele illusie en een keer achter de balustrade; toekijkend vanuit de hemel. Van het memorieschilderij heeft Jacques (Jacob) een drie-in-een gemaakt, en dan reken ik de homunculus - in de visuele illusie van de hond - niet mee.

 

Waarom is de heilige Martinus van Tours zo belangrijk voor Isabella van Spanje? Waarom is zij zo bang geweest!? Vrijwel onmiddellijk na de dood van Albrecht wil ze intreden in een klooster en ze is clarisse geworden... heeft ze willen bidden voor het zieleheil van haar echtgenoot? Heeft hij, toen hij op eenenzestig-jarige leeftijd overleed, een enorme doodsstrijd geleverd? Vol verzet tegen de dood en angst voor de hel? Heeft zij toen hulpeloos naast zijn bed gezeten?

In de hagiografie vertelt Sulpicius Severus dat de heilige Martinus tijdens zijn leven bezetenen heeft genezen, dus kan Sint-Maarten mensen redden uit de handen van de duivel en dus is het zinvol om tot Sint-Maarten te bidden en hem op een memorieschilderij af te beelden. Sint-Maarten moet de duivel wegjagen, opdat Albrecht in de hemel mag komen.