283 DE TREURENDE WEDUWE ISABELLA

HAAR GELIEFDE ECHTGENOOT ALBRECHT

Thea-Warrior

 

Omdat Sulpicius Severus, een kennis en bewonderaar van Martinus van Tours, kort na Martinus' dood in 397, een heiligenleven over hem heeft geschreven, is veel uit het leven van 'onze' Sint Maarten bekend. Niet dat ik daarvan al veel weet! Wat het uiterlijk van Sint Maarten betreft, houd ik me vast aan de verbeelding van Jacob Jordaens.

 

In 1630 heeft de schilder naast het schilderij 'Sint Maarten geneest een bezetene', dat zich tegenwoordig in Brussel bevindt, op papier een pentekening met dezelfde titel het licht laten zien. Het formaat van de pentekening is 45 bij 31,5 centimeter, en behalve bruine inkt met pen en penseel heeft Jacob Jordaens zwart krijt, waterverf en wasverf gebruikt. Het Prentenkabinet van het Museum Plantin-Moretus in Antwerpen is de gelukkige eigenaar (rkd.nl). 

Is deze pentekening een voorstudie voor het altaarstuk? Gezien het uiterlijk van Sint Maarten volgens mij wel.

De compositie is waarschijnlijk afgekeurd door de schenker van het schilderij. Ogenschijnlijk staat hij mooi groot aan de rechterkant op de pentekening, al bezit hij door het bruine haar een wat jonger uiterlijk dan op het schilderij.

Er is overigens nog een allerschattige reden om de tekening te verwerpen want de bezetene heeft duidelijk een erectie, en nu kan er mogelijk veel in een abdij van benedictijner-monniken, maar dit lijkt me toch iets te ver te gaan. 

 

Wie is de schenker? Gezien de giervalk op het schilderij moet het wel iemand van heel hoge adel zijn. Om een antwoord te vinden, duik ik de geschiedenis in. Volgens het wereldwijde web behoort de stad Tournai/ Doornik in de betreffende tijd tot de Zuidelijke Nederlanden, geregeerd door de Bourgondisch-Habsburgse dynastie. Met behulp van Spaanse troepen blijft de rooms-katholiek godsdienst in dit gebied overheersen en wordt het aanwezige calvinisme op jammerlijke wijze uitgeroeid.

Op 6 mei 1598 heeft koning Filips II van Spanje de Zuidelijke Nederlanden als bruidsschat overgedragen aan zijn dochter Isabella van Spanje voor haar huwelijk met aarshertog Albrecht uit de Oostenrijkse lijn van het Huis Habsburg. Volgens het web hebben beiden veel gedaan om de omstandigheden in hun gewesten te verbeteren. Vanuit de contrareformatie krijgt het religieuze leven een nieuwe impuls en het aartshertogelijk echtpaar draagt hieraan hun katholieke steentje bij.

 

Naast staatszaken is de jacht een geliefd tijdverdrijf van het aartshertogelijk echtpaar. Philippe Liesenborghs (2005) vertelt dat Albrecht en Isabella naast het grote jachthof in Mariemont nog twee jachthoven nabij Brussel bezitten: een in Tervuren en de ander in Coudenberg (Mont Plaisir). Tijdens hun bewind geven nieuwe adellijke (en burgerlijke) idealen de toon aan: een edelman is niet langer de ridder aan het hoofd van een krijgsmacht, maar een hoveling in zijn eigen Aardse Paradijs.

De kunst ligt het echtpaar aan het hart en ze fungeren als mecenassen. Het wereldwijde web meldt dat in 1609 Peter Paul Rubens tot hofschilder wordt benoemd. Hij is net als Jacques Jordaens een leerling van Adam van Noort. Met Rubens doet de barok haar intrede in de schilderkunst in de Nederlanden. Het barokke jachtstuk (schilderijen, gravures en wandtapijten) representeert de adellijke idealen perfect en vormt de juiste versiering voor de overdadig rijk gedecoreerde lusthoven. 

 

Maar op 13 juli 1621 - wederom volgens het wereldwijde web - sterft aartshertog Albrecht (61 jaar oud) en omdat de drie kinderen van het echtpaar kort na hun geboorte zijn overleden, vervallen de Zuidelijke Nederlanden terug aan Spanje. De rouwende Isabella bestelt veertigduizend herdenkingsmissen voor het zieleheil van haar Albrecht.  Ze wil terug naar Spanje om daar in een klooster intreden, maar dit wordt haar niet toegestaan. Tegen haar zin in blijft ze in Brussel om in naam van de Spaanse koning Filips IV als landvoogdes aan het bewind te staan. Isabella treurt lang en diep, en treedt uiteindelijk toe tot de orde der Clarissen. De laatste jaren van haar leven brengt ze door in een klooster in Tervuren. Op 1 december 1633 sterft Isabella, ze is dan 67 jaar oud.

 

Terug naar de Sint-Maartensabdij in Doornik in die tijd. De abdij, waarin vele monniken uit Franse adellijke families zijn ingetreden, is het favoriete Doornikse logeeradres voor wie tot de hooggeplaatsten behoort. Prinsen, hertogen, kardinalen, pauselijke gezanten, koningen en koninginnen verblijven er. Van 2 tot 5 december 1531 logeert keizer Karel V er om het 20ste kapittel van de Orde van het Gulden Vlies voor te zitten en in 1671 zal koning Lodewijk XIV van Frankrijk er de eerste steen leggen voor de nieuwe abdijkerk (stapperloot.be).

 

Volgens mij is het duidelijk waar ik naartoe wil; ook aartshertogin Isabella heeft de Sint-Maartensabdij goed gekend. Het altaarstuk 'Sint Maarten geneest een bezetene' is een memoriestuk: een schilderij ter nagedachtenis aan haar geliefde echtgenoot Albrecht. De kalende, grijze edelman achter het balkonhek leeft dus niet meer, maar bevindt zich als het goed is in de hemel... in de eeuwige jachtvelden. Niet hij maar zijn weduwe Isabella heeft het schilderij geschonken en zeven keer daags worden de benedictijner-monniken - volgens hun bidstonden - geacht in de abdijkerk voor zijn aangezicht te bidden voor zijn zieleheil. 

Of het altaar met het schilderij precies op de verticale energielijn in de abdijkerk heeft gestaan? Het kan, in elk geval heel dichtbij zodat de boodschap 'Hoog in de Hemel, alstublieft' goed kan overkomen. Jachtmaatje giervalk past vertederend mooi, niet enkel als herinnering aan het leven van aartshertog Albrecht, maar om als een vlieger eveneens een liefdevolle boodschap in het hiernamaals te zenden... alsof het de beste manier is om heel dicht bij Albrecht (en God) te komen.