235 LEVEN IN EEN WESPENNEST

TOEVERLAAT BISSCHOP JEAN DE THOISY

Thea-Warrior

 

Zoeken naar de waarheid, dat is wat ik de afgelopen weken heb gedaan. Het is onvermijdelijk dat er op het wereldwijde web verhalen staan die niet geheel kloppen, volgens mij geldt dit ook voor opmerkingen over Jean de Thoisy, de bisschop van Doornik. Veel is waar, maar sommige opmerkingen zijn wat te kort door de bocht, al speelt de bisschop beslist een rol in het kader van de inquisitie en bij beschuldigingen van ketterij. 

 

Voordat ik hierop doorga, lijkt het me beter eerst aandacht te besteden aan de omstandigheden waarin de bevolking van Noordwest-Europa, en specifiek die van Doornik, eind veertiende begin vijftiende eeuw moet leven. Doornik is een Franssprekende handelsstad, trouw aan de koning van Frankrijk, maar wordt omgeven door gebieden die onder invloed staan van de hertog van Bourgondië. Ondanks gestaag overleg zijn beide adellijke huizen al tientallen jaren met elkaar in oorlog: de Bourgondiërs (op een gegeven moment samen met de Engelsen) aan de ene kant en het Franse koningshuis (de Armagnacs, later de Dauphinois) aan de andere kant. 

De Doornikenaren proberen met beide huizen op goede voet te staan, maar dit heeft tot gevolg dat ze af en toe niet weten hoe ze de kool en de geit moeten sparen. De angst voor het eigen hachje zweeft gedurig door de stad, daarbovenop is de stad intern figuurlijk verdeeld. Aristocraten, geestelijkheid en rijkere handelaren, waaronder de goudsmeden en schilders, wonen op de linkeroever van de Schelde, terwijl het armere deel van de bevolking op de rechteroever, dus aan de oostkant, woont.

 

Uit het boek 'Bourgogne France Angleterre - au Traité de Troyes' van Pierre Champion en Paul de Thoisy (1943) leid ik af dat  de rijkere handelaren van Doornik in principe vóór de Franse monarchie zijn, om handel en vrede veilig te stellen voelen ze zich telkens genoodzaakt het gedrag van de Bourgondiërs gedogen. Logisch, aangezien de stad is omgeven door Vlaamse gebieden die onder Bourgondische invloed staan. In het jaar 1423 wordt de houding van de gegoeden nog begrijpelijker want volgens het wereldwijde web gaat hertog Philips van Bourgondië dan - na de dood in 1419 van zijn vader hertog Jan zonder Vrees - een alliantie aan met de Engelsen. De Doornikse handelaren moeten zich gewoon voorzichtig gedragen want de schapenwol, die ze nodig hebben om laken te produceren, komt uit Engeland. Het zijn dit soort afhankelijkheden die het de burgers moeilijk maken. Een deel van de aristocratie staat trouwens geheel achter hertog Philips de Goede, terwijl de armere bevolkingsgroep stelliger op de hand van de Franse koning is. Aldus is de interne verdeeldheid van de stad links en rechts van de Schelde een feit. Daarnaast willen de meer gestudeerde burgers blijkbaar een grotere stem in het bestuur van de stad; de middenklasse komt op!

 

Tussen Frankrijk en Engeland bestaat al langer animositeit: de Honderdjarige Oorlog. Volgens het wereldwijde web duurt deze van 1337 tot 1453. De bevolking moet het geld ophoesten om beide partijen hun gang te kunnen laten gaan. Hertog Jan zonder Vrees van Bourgondië heeft de Vlaamse steden toegezegd dat zij de Franse belastingen niet hoeven te betalen en dat hij zal waken over het behoud van hun commerciële relatie met de Engelsen. Als Franse stad moet Doornik de gevraagde belastingen natuurlijk wel betalen. Feitelijk zijn deze betalingen een doorn in het oog van de Bourgondiërs, waarop zij zich natuurlijk dik laten betalen voor de vrije handel in en via de gebieden die onder hun invloed staan. Sommige inwoners van Doornik willen de Franse kas helemaal niet spekken ten koste van de Bourgondiërs, dus lekker zit het allemaal niet. In elk geval worden de handelaren dubbel gepakt.

 

Als op 21 mei 1420 het Verdrag van Troyes wordt gesloten - waarbij nota bene hertog Philips de Goede voor Frankrijk met de Engelse Kroon onderhandelt - ervaart Doornik zich in zwaar weer. Het Verdrag van Troyes houdt in dat na de dood van koning Karel VI van Frankrijk de Engelse koning Hendrik V de kroon van Frankrijk overneemt.

De persoonlijke toestand van koning Karel VI is treurig, want sinds 1392 kan hij - de Waanzinnige - al niet meer fatsoenlijk regeren, dus zitten er de nodige opvolgingskandidaten op het vinkentouw. Ten behoeve van genoemd Verdrag van Troyes stemt koningin Isabella van Frankrijk, de moeder van dauphin Karel, in met het onterven van haar zoon... vanwege zijn misdaden! Voor het goede doel huwelijken zij (en haar man) hun dochter Catharina uit aan de Engelse koning Hendrik V.

Op 2 juni 1420 wordt dit huwelijk gesloten en het wereldwijde web vertelt dat het echtpaar op 6 december 1421 wordt gezegend met een zoon: de latere koning Hendrik VI van Engeland.

 

Wat de genoemde misdaden betreft, biedt het wereldwijde web enkele zekerheden. Alles heeft zo zijn eigen oorzaken, maar in 1407 heeft hertog Jan zonder Vrees Lodewijk I van Orléans - de jongere broer van de Franse koning Karel VI - laten vermoorden. Op zijn beurt wordt hertog Jan op 10 september 1419 tijdens een onderhoud met dauphin Karel vermoord. 

Kort voor zijn dood heeft hertog Jan zijn kanselier - de tamelijk geniale bisschop Jean de Thoisy, een diplomaat eersteklas, die met zachtheid bereikt wat anderen enkel met agressie bereiken - als begeleider en steun van zijn zoon, hertog Philips de Goede, aangesteld. Hertog Philips bouwt op de mening van de bisschop en de twee lijken intens aan elkaar verknocht, ook al schelen zij zo'n 45 jaar in leeftijd. Volgens Champion en De Thoisy (1943) is het bisschop Jean die de jongeman het slechte nieuws over de dood van zijn vader brengt. Natuurlijk voelt hertog Philips pijn van dit verlies. De moord heeft consequenties, want daarna lijkt in het politieke handelen van de zoon telkens een zweem van wraak het onderliggende motief te zijn. 

 

Wat dauphin Karel betreft... de gedachte toekomstige koning Karel VII van Frankrijk is het natuurlijk totaal niet eens met de besluiten uit het Verdrag van Troyes, en met hem vele rechtgeaarde Fransen niet. Eenieder kan begrijpen dat als de hoge heren vechten, het niet meer dan logisch is dat de bevolking op eieren loopt. Eigenlijk verraadt het Verdrag van Troyes het Franse volk. Het einddoel, het realiseren van een grote unie en geestelijke vrede, wordt in de loop van de tijd dan ook niet bereikt. In feite creëert het Verdrag twee Frankrijken: dat van de Bourgondiërs en Engeland aan de ene kant en daarnaast het andere Frankrijk dat trouw blijft aan de dauphin en aan de overdracht van zijn erfenis. Na het Verdrag zijn er twee koningen, twee parlementen, een dubbele financiële administratie, twee legers, twee geestelijkheden en twee volkeren die eropuit zijn elkaar te achtervolgen (Champion en De Thoisy, 1943). En wie moet dat betalen!?

 

Champion en De Thoisy (1943) vertellen dat de inwoners van de steden gehoorzaamheid moeten zweren aan het Verdrag van Troyes. Uit de bepalingen van het verdrag leren de Doornikenaren dat wie de vrede schendt tot verrader kan worden verklaard en kan worden beschuldigd van het plegen van majesteitsschennis. Met hun sympathie voor de dauphin schamen ze zich halfdood, want ze willen geen eed afleggen om dit Verdrag gehoorzaam te volgen. En dus 'rennen' ze naar de kanselier van Bourgondië, hun eigen bisschop Jean de Thoisy, om met hem te overleggen wat te doen. Na het nodige overleg komt de Stadsraad (les Consaux) in 1421 tot de conclusie dat ze op dit moment wat de eden betreft nog kunnen worden gespaard èn dat ze zich nog frank en vrij kunnen bewegen... in goede gehoorzaamheid aan de koning (van Frankrijk), de heer van Bourgondië en andere heren (zoals de Engelsen). 

 

Ondertussen is Philips de Goede met de Engelsen de oorlog tegen de aanhangers van de dauphin, de Dauphinois, begonnen. In het kader hiervan krijgt Doornik op 13 juni 1421 van hem het verzoek kanonnen, tenten en zestig kruisbogen (met mannen!?) te sturen. En of ze hem de 3000 zilveren marken maar willen toezenden, waarvan ze met de Franse koning waren overeengekomen om er goed Frans geld van te smeden. Wat een verzoek voor mensen die spaarzaam willen omgaan met hun geld, en met jan en alleman de vrede willen bewaren. Het is niet het enige verzoek om geld, wapens en mannen dat Doornik in de daaropvolgende jaren zal krijgen en herhaaldelijk sturen ze afgevaardigden naar bisschop Jean de Thoisy om uit de penarie te geraken. En dan zijn er in de stad plots jonge rebellen die een banier maken met de wapens van het Franse koningshuis erop, wat de Bourgondiërs ter ore komt (Champion en De Thoisy, 1943). Het knarsetanden is in de stad te horen.

 

Op 31 augustus 1422 sterft onverwacht de vermeende opvolger, koning Hendrik V van Engeland, waarop Hendrik VI - nog niet eens 1 jaar oud, de arme wees - de koning van Engeland wordt. Koning Karel VI van Frankrijk sterft op 20 oktober 1422. Als het goed is dreunen de gebeurtenissen diep in het oorlogsgebied door. De Engelsen eisen de troon op voor Hendrik VI. Champion en De Thoisy (1943) vertellen dat Bourgondië, Engeland nu met Bretagne een samenwerkingsverband aangaan en dat hertog Philips zijn campagne tegen dauphin Karel verder voortzet.

De hertog en zijn kanselier verzoeken de stad Doornik om de dauphinoisvluchtelingen uit de stad, alwaar ze zich blijkbaar bevinden, te verbannen. Ook eisen ze dat procureur Cathine, een voorstander van de Bourgondiërs, weer terug in de stad wordt gehaald. In de voorafgaande jaren zijn namelijk vele goede bestuurders en inwoners - met name de aristocratie op de hand van hertog Philips - de stad ontvlucht of weggejaagd. De stadsbestuurders kreunen.

 

In november 1422 probeert Jean de Thoisy (hij is dan rond de 72 jaar oud) zijn werk als kanselier neer te leggen. Hertog Philips gaat akkoord, maar benoemt de bisschop onmiddellijk als zijn Eerste Raadgever en als Chef van zijn Geheime Raad. De werklast en reisverplichtingen van de oude man verminderen hierdoor niet noemenswaard. Op 4 juni 1423, na de nodige verwikkelingen en nog meer uitstelgedrag in de besluitvorming, barst in Doornik de bom. Parochianen van Saint-Brice, Saint-Jean en Saint-Nicolas (kerken gelegen ten oosten van de Schelde) willen bepaalde condities die hertog Philips stelt, zoals het weer aanstellen van procureur Cathine, niet onderschrijven zonder eerst dauphin Karel van Frankrijk te raadplegen (Champion en De Thoisy, 1943).

 

Even tussendoor van het wereldwijde web: dauphin Karel wordt pas op 17 juli 1929 in aanwezigheid van Jeanne d'Arc in Reims tot koning Karel VII van Frankrijk gekroond. Daarna wordt Jeanne gevangen genomen door enkele Bourgondiërs en omdat de Fransen geen losgeld betalen (te arm!?) wordt ze verkocht aan de Engelsen die haar met veel moeite van ketterij weten te beschuldigen, zodat ze op 30 mei 1431, als ongeveer twintigjarige, de dood op de brandstapel ondergaat.

Terug naar Doornik: in juni 1423 lopen de discussies hoog op; de bevolking komt in opstand tegen de burgerlijke autoriteit. Drie dagen en drie nachten wordt er in de straten gevochten. Volgens Feder (1966) nemen de gilden de bestuurlijke leiding van de stad over. Zoals gewoonlijk is bisschop Jean de Thoisy niet in Doornik aanwezig; hij voert duizend-en-een-taken uit voor hertog Philips. Voortdurend reist hij heen en weer: van Lille naar Brugge, naar Gent, Parijs, enz. om overal geld los te weken of branden te blussen.

 

De woede bruist in Doornik. Volgens Champion en De Thoisy (1943) probeert de nieuwe Stadsraad de gemoederen te bedaren, maar slagen ze daarin onvoldoende. Blijkbaar voelen de burgers en autoriteiten zich in de steek gelaten door hun bisschop Jean de Thoisy, want ze zoeken naar een voorwendsel opdat hij terugkeert naar hun stad... en ze vinden er één.