233 DE HEILIGE LUCAS SCHILDERT DE MADONNA - DEEL 5

Dirk de Vos (1999) schrijft dat de geknielde houding van de Heilige Lucas gelijkt op die van de Aartsengel Gabriël die aan Maria de geboorte van Jezus heeft aangekondigd. Hij heeft gelijk, Lucas heeft natuurlijk geen vleugels, maar knielt inderdaad op de manier waarop de Engel Gabriël veelvuldig in 'De Annunciatie' wordt afgebeeld. Dat Lucas een van de vier evangelisten is, blijkt uit de zwarte inktpot die aan zijn riem bungelt.

En dan is daar dat schitterende zijvertrek, wat een inhoud! Van boven naar beneden: een gehalveerd, gebrandschilderd, vierkant raam. Volgens De Vos (1999) staat er in azuur op zilver een (half) wapenschild op dat kan verwijzen naar het destijds door de schilders gevoerde blazoen dat meestal in zilver op azuur is.

Daaronder door een openstaand raam - boven een okerkleurig glas-in-lood-raam met ruitvormen - een kijkje naar buiten; naar een onbekend kerk- of kloostergebouw. 

De opengeslagen Bijbel eronder is beslist een toespeling op het evangelie van Lucas. En dan... De Vos schrijft dat het originele schilderij erg is beschadigd door afschilfering en slijtage, en ik weet dat op deze plek in de kopieën van het schilderij twee boeken liggen, maar in de donkere schaduw zie ik het gezicht van de bekwame schilder Rogier van der Weyden naar voren komen. Is 'het bovenste boek' een deel van een kaproen? Of toch niet? Loopt hij ergens onderdoor? De schilder lijkt een korte schoudermantel te dragen. Een kunstschildersoutfit!? Hangt er een sieraad op zijn borstkas? Op zich lijkt het alsof hier de Heilige Jozef achter de os in de stal van Bethlehem staat... daar waar Jezus is geboren. Het is net of 'het lichaam van Rogier van der Weyden' op het schilderij als het ware overgaat in de kop van de os of stier - of van het kalf of rund. Als zijn symboolgestalte hoort het rund bij de Evangelist Lucas. Ik vind het een geweldige verzameling daar in dat zijvertrek; in de sjamanisme traditie behelst de Stier de Kracht van het Noorden; van het Zilverwitte Licht van Maan en Sterren; van de inspiratie.

Onder de stierenkop lijkt een boekrol, banderol of schriftrol naar beneden te krullen. Althans zo wordt erover geschreven. Volgens mij is het een ceintuur, tenminste als ik de afbeelding goed bekijk, zit er een weefstructuur in. De ceintuur lijkt wat op die welke Rogier van der Weyden in zijn 'Portret van een Dame' heeft weergegeven. Zit er nog een gesp aan de crème ceintuur? Bij de onderste krul? Daar waar de kop van een dier naar buiten lijkt te kijken?

In de kopieën van het schilderij eindigt de (ceintuur-)band aan de bovenkant behoorlijk recht. In het origineel lijkt de band afgevreten, alsof het kalf erop heeft zitten kauwen. Bij de eerste grote welving van de ceintuur is een wapenschild toegevoegd. Een schilderblazoen? Een wapenschild met drie kleine wapenschilden erop? Weliswaar in ton-sur-ton, maar toch. Of zijn het drie eikels!? Is dit het wapenschild van de familie De Thoisy? Van bisschop Jean de Thoisy?

Is er een band gebroken? Ja, want volgens het wereldwijde web wordt Robert Campin - die volgens mij door zijn apprentis Rogier van der Weyden als model voor de Heilige Lucas is genomen - rond 1430 door de stedelijke autoriteiten van Doornik behoorlijk vervolgd. Gesuggereerd wordt dat zij deken-schilder Campin zijn samenwerking met het ondertussen reeds neergeslagen meer democratische bewind in Doornik van het midden van de jaren twintig kwalijk nemen. 

In het kader van deze vervolgingen wordt Robert Campin, twee dagen voordat Rogier van der Weyden als vrijmeester wordt erkend, veroordeeld voor overspel omdat hij, getrouwd met Elisabeth van Stockhem, al jaren samenleeft met Laurence Polette. Campin wordt veroordeeld en krijgt de zware straf van één jaar ballingschap opgelegd. Ik neem aan dat de hele gang van zaken van grote invloed is geweest op de medewerkers in zijn atelier.

Genoemde veroordeling brengt me bij de rechterschoen van de Heilige Lucas. De schoen die aan de achterkant van zijn kleding bijna tegen de muur aankomt. Volgens mij is het geen schoen, maar een persoon die in een bank zit. Hij heeft een enigszins hoge hoed op, een rijkversierde cape en op zijn borst een wit kruis. Wie is het? Wie 'verdient' er een plek onder de rechtervoet van... Robert Campin? Is er iemand die hij - en met hem zijn medewerker Rogier van der Weyden - wel zou willen vermorzelen?