228 ROGIER VAN DER WEYDEN

LEERLING EN VRIJMEESTER

Thea-Warrior

 

Op het wereldwijde web is het nodige geschreven over Rogier van der Weyden, de schilder die behoort tot de school van de Vlaamse Primitieven. Met jaartallen wordt ruim gestrooid, maar daarnaast zijn veel gegevens onzeker. Het begint al met zijn geboortedatum; 1399 of 1400.  Rogier wordt geboren in een Franse enclave in de Bourgondische Nederlanden: in Tournai/ Doornik. Hij krijgt de naam Rogier, in Franse verkleinvorm Rogelet, de le Pasture. Volgens het web is zijn vader de messenmaker Henri de le Pasture en heet zijn moeder Agnès de Watrelos. Het gezin is woonachtig in het kwartier van de goudsmeden ten zuidwesten van de Grote Markt in de Rue Roc Saint-Nicaise. Als Rogier wordt geboren, domineren de vijf torens van de magistrale Cathédrale Notre-Dame reeds de hemel van Doornik... een opwindend idee.

 

Als knaap komt Rogier terecht in het atelier van leermeester Robert Campin. Schilder Campin, geboren rond 1378 en gestorven in 1444, heeft meerdere leerjongens in dienst. Als ongeveer 28-jarige - in 1406 - vestig Campin zich in Doornik. Het is onduidelijk waar hij precies vandaan komt. In 1410 betaalt hij voor het poorterschap van de stad. Robert Campain is gehuwd met Elisabeth/ Isabel van Stockhem, in het Frans: Ysabiel de Stocquain. 

In 1415 wordt Jacques Daret leerjongen bij Campin. Vanaf 1418 woont hij bij Campin in. Mogelijk geldt dit ook voor Rogier, maar door de vernietiging van de archieven van Doornik in mei 1940, bestaan hierover geen concrete gegevens. 

 

In 1423 worden de Doornikse gildes verplicht te noteren wie er als leerjongens in de ateliers werken. In nu nog bestaande gildedocumenten wordt vermeld dat Daret en De le Pasture tussen 1427 en 1432 als apprentis/ leerling bij Campin hebben gewerkt. Al doet het woord 'apprentis' iets anders vermoeden het betreft het leerlingschap met de officiële termijn van vier jaar en het vormt de laatste stap naar een aanstelling als vrijmeester. 

Volgens het wereldwijde web is Robert Campin lid van het gilde van de Goudsmeden en Schilders in Doornik. In zijn posities als onderdeken en 'eswardeur/ zwaardvechter' raakt hij betrokken bij het meer democratisch stadsbestuur dat als gevolg van een opstand de macht van de heersende patriciërs heeft overgenomen. In het midden van de jaren veertienhonderdtwintig wordt de opstand neergeslagen en worden talloze leiders ervan gestraft.

 

Rond 1427 huwt Rogier met de vijf jaar jongere Elisabet (Ysabiel) Goffaert, dochter van een Brusselse schoenmaker. Leermeester Robert Campin ondervindt, waarschijnlijk als gevolg van de eerdergenoemde perikelen, de nodige aanvaringen met het herstelde oude bewind. In 1429 wordt Campin veroordeeld omdat hij een gildebroeder niet wil beschuldigen. Zijn weigering wordt gezien als het achterhouden van de waarheid en naast een boete van 20 pond moet hij een bedevaart maken naar Saint-Gilles-du-Gard in de Provence en wordt hij levenslang uitgesloten van alle publieke functies. Twee jaar later wordt een nieuwe aanklacht tegen Campin ingediend; ditmaal wegens jarenlang overspel. Op 29 juli 1432 wordt hij veroordeeld tot een jaar ballingschap.

Twee dagen na de veroordeling van Campin wordt op 1 augustus 1432 Rogier de le Pasture als vrijmeester erkend. Willemet, een andere leerling van Campin, overkomt hetzelfde heugelijke feit op 2 augustus 1432 en Jacques Daret wordt in datzelfde jaar op 18 oktober vrijmeester. Op 25 oktober 1432 wordt de verbanning van Robert Campin - op voorspraak van de gravin van Henegouwen en Holland Margareta van Bourgondië - echter opgeheven en omgezet in een geldboete.

 

Waar Rogier de le Pasture tussen 1432 en 1435 precies verblijft is niet geheel duidelijk. Op het wereldwijde web zeggen sommigen Leuven, anderen Doornik, Brugge of Gent. Als het goed is, heeft 'Maistre Rogier' in deze periode in elk geval in Doornik uitgebreid gewerkt in de Sint-Margaretakerk en ook heeft hij in deze tijdsspanne - alles volgens het wereldwijde web - een portret geschilderd van een jonge vrouw met een gevleugelde muts, mogelijk zijn echtgenote Ysabiel.

 

In 1435 blijkt het echtpaar De le Pasture-Goffaert in Brussel te wonen. Mogelijk omdat zich daar tevens het Bourgondische hof, een belangrijke opdrachtgever, bevindt. Uit een document uit 1435 blijkt het echtpaar twee kinderen te hebben; de dan 8 jaar oude Cornille/ Cornelis en de 3 jaar oude Marguerite/ Margaretha. Woonachtig zijnde in Brussel wordt Rogier later ook wel 'de schilder Rogier van Brussel/ de Bruxelles' genoemd.

Een document van 2 mei 1436 vermeldt dat Rogier in Brussel is aangesteld als stadsschilder. In ditzelfde jaar duikt de naam 'Van der Weyden' voor de eerste keer op; een vernederlandsing van 'De le Pasture'. Tussen 1437 en 1450 krijgt het echtpaar nog twee zonen: Pieter en Jan. 

 

Tussen 1440 en 1450 beschildert Rogier voor de Stadhuismagistraten van Brussel vier monumentale panelen: gerechtigheidstaferelen. Twee van de schilderijen gaan over de Gerechtigheid van Trajanus en paus Gregorius, en twee andere over de Gerechtigheid van Herkenbald. Bij de beschieting van Brussel in 1695 door de Franse troepen van Lodewijk XIV zijn deze werken jammer genoeg vernield. Ons resten slechts fragmentarische kopieën, een wandtapijt, enkele tekeningen en talloze beschrijvingen en lofprijzingen uit de 15de, 16de en 17e eeuw van bezoekers van het Stadhuis. Op een van de panelen heeft Rogier van der Weyden zichzelf afgebeeld, derhalve kan de gravure uit 1572 van de hand van Cornelis Cort met het portret van Rogier van der Weyden behoorlijk waarheidsgetrouw zijn; immers Cornelis Cort heeft zich enkel op het zelfportret van Rogier in het Stadhuis van Brussel hoeven te verlaten.

 

In 1450 reist Rogier, ter gelegenheid van het door paus Nicolaas V uitgeroepen Heilig Jaar, naar Rome. Volgens het web heeft hij in Italië meerdere werken geschilderd, maar ook deze zijn niet bewaard gebleven. Ondertussen verkeren Rogier en zijn echtgenote in Brussel in de hogere kringen. Beiden zijn lid van de broederschap Sint-Jacob-op-den-Coudenberg, waartoe ook leden van het Bourgondische hof en de stedelijke elite behoren. In zijn eigen tijd in de vijftiende eeuw is hij in heel Europa bekend. Sommigen noemen hem de invloedrijkste schilder van de vijftiende eeuw. Hij wordt geroemd, met name vanwege de wijze waarop hij emoties op het doek weet vast te leggen.

Rogier van der Weyden sterft op 18 juni 1464 en wordt in Brussel begraven; in de kapel van de heilige Catharina in de Kathedraal van Sint-Michiel en Sint-Goedele. 

 

De tekst van Dominicus Lampsonius op de gravure met het portret van Rogier kost me de nodige hoofdbrekens. Met een groet aan Themis, een Titanide en de godin en personificatie van orde en recht (goddelijke gerechtigheid) en met behulp van verschillende vertaalmachines en een flinke dosis lef kom ik uit op de volgende vertaling:

 

    4   ROGIER, SCHILDER VAN BRUSSEL

Voor jou hoeft er geen lof te zijn, veel en schoon, Rogier

   Schilderijen geschilderd, opdat ze voorbij jouw tijden bestaan,

Die man verdient het, die beseft dat centraal in tijd en ruimte de Schilder zich bevindt

   Waarnaar je, als je wijs wilt zijn, steeds omhoogkijkt.

De afbeeldingen, waar het Brussels tribunaal zetelt, getuigen

   Al wegend toont de rechtvaardige Themis de uitkomst van het pad:

Hoe, zal bij uw dood als schilder de eindstand zijn

   Eeuwig is het gebrek aan medicijnen voor de honger.

In de nabijheid van de dood zijn uw aardse relikwieën nagelaten

   Deze tombepaal is onsterfelijk en zal fonkelen.