149 HET MANTILIUS-PORTAAL

De tekst op de werfafscheiding vertelt dat het thema van het beeldhouwwerk de Psychomachia betreft. Ofwel volgens het wereldwijde web: 'De Strijd der Zielen'. Wie leeft daar vandaag de dag nog mee? Is dit een onderwerp waarover in gezelschap wordt gesproken?

Blijkbaar is Psychomachia een gedicht van de Latijnse dichter Prudentius (ca. 348-413) waarin personificaties van deugden en zonden de strijd met elkaar aangaan. Aangemoedigd door duizend christelijke martelaren strijdt het christelijk geloof met heidense idolatrie. Gelukkig verslaan in deze strijd de zeven Deugden de zeven Zonden.

 

Bij de Grieken komen al Deugden en Zonden voor en reeds voor 1180 heeft abdis Herrad von Landsberg in haar 'Hortus deliciarum' prachtige tekeningen gemaakt van deze strijd. Als Deugden benoemt zij ondermeer: Nederigheid, Geloof, Hoop, Liefdadigheid, Behoedzaamheid, Rechtvaardigheid, Kracht, Geduld en Matigheid. Door haar genoemde Zonden zijn onder andere: Trots, Wellust, Vraatzucht, Hebzucht, Ontmoedigd-zijn, Woede, Afgunst, Hebzucht en Opschepperigheid. Blijkbaar is het aantal niet gedefinieerd; ruimte genoeg!

Via Aristide Caratzas (1977) verneem ik - in zijn 'Hortus deliciarum' - dat Herrad von Landsberg in haar manuscript vermeldt dat de punt van de speer staat voor de prik van de verleiding en het zwaard voor het Woord van God. Derhalve dragen in haar tekeningen de Deugden veelal zwaarden en de Zonden lansen. Kennis van symboliek is best handig om te begrijpen wat iemand wil vertellen.

 

Gevechten tegen het kwaad passen prima bij een portaal op het noorden; de zogenaamd donkere richting! Ergens moet Hoogmoed hier met Nederigheid vechten en Wellust met Gematigdheid. Volgens Jeroen Westerman (2016) is een van de archivolten versierd met scènes uit het leven van David, onder andere zijn gevecht met Goliath, en staat linksonder een demon die op zijn schouders een rijke man met grote geldbeurs torst: Gierigheid in eigen persoon.

Ik hoop dat een en ander mooi gerestaureerd kan worden, hopelijk met de broodnodige toelichting. Waarschijnlijk gaat het wel lukken, want volgens de schutting-info heeft het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium in Belgie er reeds onderzoek naar gedaan. Het schijnt een pittige uitdaging te zijn om de effecten van erosie, vervuiling en meer te lijf te gaan. 

 

De naam 'Mantilius' van het portaal is verbonden met een legende gekoppeld aan 'stichter' en eerste bisschop Eleutherius.

Het verhaal gaat als volgt: bij het kerkportaal bedelt al lange tijd een blinde man. Met Kerst in het jaar 496 is de begeleider van deze man niet aanwezig, waardoor hij niemand heeft die hem helpt om bij de priester te komen. Terwijl de blinde Mantilius met zijn hand langs de muren de kerk binnenschuifelt, begint hij te roepen: "Heilige pastoor, help mij; ik heb niemand die mij bij u kan brengen."

Kerkgangers proberen de blinde te bedaren, maar Bisschop Eleutherius ziet de blinde en hoort zijn roepen, en het doet hem denken aan het evangelie; dat Jezus ook zoiets is overkomen. Hij gaat naar de bedelaar toe (of laat hem bij zich brengen) en tekent een kruisteken op de blinde ogen. Een wonder geschiedt: Mantilius kan zien, en hoeft niet langer als bedelaar bij het kerkportaal zijn hand op te houden om van aalmoezen te leven. Sommigen vertellen trouwens dat de hele actie zich niet in de kerk, maar buiten bij het noordelijk kerkportaal heeft afgespeeld.

 

Volgens het wereldwijde web heeft de Doornikse kanunnik Henri in 1141 het levensverhaal van Eleutherius van Doornik (ca.455- ca.531) te boek gesteld. Er wordt verondersteld dat de legende rond Mantilius in zijn heiligenleven is ingesponnen om aan te tonen hoeveel Eleutherius, de 'stichter'-bisschop van Doornik, op Jezus heeft geleken, en dat Doornik dus - naast Noyon - beslist een eigen bisschop zou mogen hebben. In 1146 is die wens vervuld.

Vraag me wel af hoe dat nu zit met die evangelietekst, die bisschop Eleutherius zich herinnert.