147 DE HOOFDPOORT

VISIE IN BEELDTAAL

Thea-Warrior

 

Tijd om naar buiten te gaan. De twee portalen van de westgevel  hebben loodzware deuren. Met hekken is de noordelijke kant afgesloten. Het beeldhouwwerk in de porticus heeft volgens Westerman (2016) tijdens de beeldenstorm van 23 augustus 1566 zwaar geleden. De huidige decoratie wijst op een ontstaanstijd laat in de 16e eeuw. Volgens hem is het beeld van Onze-Lieve-Vrouw-der-Zieken in 1603 op de centrale middenpijler tussen de portalen geplaatst. De bijna menshoge beelden van Piatus en Eleutherius zijn van 1624 en de vier Evangelisten van 1625.

 

Ik fotografeer de reliëfs en beelden van het portaal aan de zuidkant, ze zijn beslist aan restauratie toe. Boven Sint-Mattheus ontbreekt de schelp die aangeeft dat het hier niet de gewone maar de Goddelijke wereld betreft.

Ik fotografeer niet voor niks; door deze zuidelijk gelegen toegangsdeur gaat de brede energielijn, die ik later in met de kleur geel zal weergeven. Het beeld van Notre-Dame-des-Malades ligt niet op deze energielijn, maar de evangelisten Mattheus-met-Engel - de Kracht van het Westen - en Marcus-met-Leeuw - de Kracht van het Zuiden - wel.

 

Aan de zuidkant van de deur blijken de evangelisten Johannes-met-Adelaar - de Kracht van het Oosten - en Lucas-met Rund - de Kracht van het Noorden - eveneens op deze gele energielijn te liggen. Zo ook het wat grotere standbeeld van de heilige bisschop Eleutherius. In zijn linkerhand draagt hij een model van de kathedraal. De drie apsiden en vijf torens zijn goed te zien. Terwijl ik dit schrijf, besef ik dat mijn queeste zich niet enkel afspeelt als ik kerken, basilieken of kathedralen bezoek, maar ook hier op Levendweb.

 

Het allerbelangrijkste lijkt vertrouwen te zijn! Verder lijkt het wereldwijde web mij inderdaad precies op tijd de juiste kennis toe te schuiven. Gisteren, op 10 december 2020, heeft het web mij het adembenemende proefschrift van Jeroen Westerman 'De Onze- Lieve-Vrouwe-Kathedraal van Doornik: onafhankelijkelijkheidsmonument voor een bisdom' (2016) geschonken.

De afgelopen nacht wil ik slapen, logisch, maar vergeet het maar, pas nadat ik zijn dissertatie heb doorgebladerd en van alles erin heb opgezocht, lukt het me in te slapen. Het meest raken mij zijn woorden over de kerkwijding, de quincunx en apsiden, en de relatie daarvan met het Hemelse Jeruzalem. Terwijl ik erover peins waar en wanneer ik dit op Levendweb kan vertellen, kom ik vandaag 'terug' bij de hoofdingang bij Sint-Eleutherius. Hier dus!

 

De drie apsiden - de ronde uiteinden van koor en beide transeptarmen -herinneren volgens Jeroen Westerman aan het vroegchristelijk verleden van de kerk, dat teruggaat tot in de vijfde eeuw; naar stichter en patroonheilige Sint-Eleutherius. Schip en apsiden samen vormen natuurlijk een kruis; het Christus-kruis. Over de drieconchenvorm stelt hij dat het een vierpas (vier-lobbenvorm) kan zijn, waarin een van de lobben zich naar het schip opent. Een drie- of vierpas symboliseert dan de Hemeltempel, de tempel in het Hemelse Jeruzalem. Heel mooi; die vier Evangelisten die bij de Hoofdpoort van de Cathédrale Notre-Dame staan worden vaak in de vier lobben afgebeeld. Volgens Jeroen omdat ze in de vier windrichtingen God's Woord hebben verkondigt.

 

De quincunx betreft de ordening van de vier transepttorens rond de centrale vieringtoren, een symbolische ordening. Jeroen Westerman schrijft dat de quincunx met torens of koepels een combinatie is van twee kosmische assenkruisen: het kruis dat de vier windrichtingen aanduidt (het Griekse of gelijkarmige kruis) en het diagonale kruis dat de hoeken van de aarde vastlegt en daarmee eveneens de kosmos (de wereldorde) aanduidt. De quincunx als representant van de kosmos is een oeroud motief dat niet enkel in de christelijke wereld, maar in vele culturen aanwezig is.

 

Het middelpunt van de twee kruisen - van elk kruis - representeert het middelpunt van de wereld, alwaar zich de verticale as verheft die hemel en aarde verbindt. Jeroen schrijft dat op dit punt de kosmische mens wordt verbeeld: de mens die zich oriënteert in de Kosmos, als verbinding tussen Hemel en Aarde (hoofdletters van mij). Jeroen's woorden ontroeren me omdat ik in maart 2019 in de Kathedraal vier grote energielijnen aantref, die elkaar in één punt kruisen. 

Of zich op dat punt een verticale energielijn bevindt? Een lijn die Hemel en Aarde verbindt? Ik denk het, maar weet het niet zeker, want de vier-lijnen-kruising - de Acht-Stralen-Ster - bevindt zich niet centraal onder de vieringtoren, maar net naast de viering in het noordelijk transept, en op 3 maart 2019 bevindt dat deel van de kathedraal zich achter bouwafscheidingen.

Trouwens als die verticale energielijn er is dan bestaat daar een Tien-Stralen-Ster! Op het moment dat ik het roosvenster fotografeer, weet ik eigenlijk dat de rosace vertelt waar de krachtplek in de kathedraal zich bevindt; het wereldbolletje dat Jezus in zijn linkerhand draagt, heeft namelijk een vlam: 'Hier op Aarde is een verbinding tussen Hemel en Aarde...'

 

Jeroen Westerman (2016) schrijft dat in de liturgie van de kerkwijding de bijzondere betekenis van een kerkgebouw in relatie tot de quincunxvorm naar voren komt. Tijdens de zogenaamde alfabetritus - het abcdarium - neemt het diagonale kruis ofwel de X (de initiaal van Christus en kruis van het Christusmonogram) een bijzondere rol in. Tijdens de Middeleeuwen voltrekt de bisschop, na de intochtritus van de clerus, genoemd ritueel in de in te wijden kerk.

Hoe gaat het in zijn werk? Op de vloer van de kerk wordt zand of as uitgestrooid in de vorm van een X. Met zijn staf schrijft de bisschop in die X, bij een op het oosten georiënteerde kerk, eerst van noordoost naar zuidwest de letters A tot en met Z van het Latijnse alfabet en daarna van zuidoost naar noordwest de letters Alpha tot en met Omega van het Griekse alfabet.

Met dit (magische) ritueel is het gebouw door het Woord geheiligd en aan God gewijd. De bisschop neemt namens Christus, de heerser over de kosmos en tevens de Alpha en de Omega (het begin en het einde) van de schepping, de kerkruimte in bezit. Het kerkgebouw wordt door het ritueel onttrokken aan de onheilige aardse chaos en verenigt met de kosmische orde. Een gevolg is dat het daardoor tegelijkertijd de representatie vormt van die kosmische orde. 

 

Aldus maken de Doornikse torens binnen de context van de middeleeuwse theologie in hun quincunxopstelling monumentaal zichtbaar dat het gebouw het Hemelse Jeruzalem representeert, of in christelijk-theologische taal er de aardse voorafbeelding van is. De kathedraal staat voor de kosmische stad bij uitstek: het Hemelse Jeruzalem dat het middelpunt van het universum vormt. Jeroen Westerman (2016) voegt hieraan wel toe dat elk kerkgebouw als Huis Gods een voorafbeelding is van het Hemelse Jeruzalem en een afspiegeling is van de Goddelijke ordening in de wereld.

Aan het eind van mijn etappe in Rolduc ben ik in de Abdijkerk het Hemelse Jeruzalem al tegengekomen. Met dank aan Jeroen's prachtige proefschrift begin ik begin er ietsje meer te begrijpen. Zijn toevoeging haalt overigens een beetje van mijn blijdschap weg... ook al weet ik dat God overal - boven, onder, achter, voor, links, rechts en zeker ook in het midden - is.