138 BOUWGESCHIEDENIS

WAT WANNEER EN MEER

Thea-Warrior

 

Op een tweede infobord wordt de bouwgeschiedenis van de kathedraal  chronologisch vermeld met enkele wetenswaardigheden. Sommige feiten zijn te relateren aan Ailbertus d'Antoing, de stichter van het klooster van Kloosterrade in het Land van Rode, het huidige Rolduc in Kerkrade. Sommige bouwdata zijn interessant omdat ze de plattegrond van de kathedraal beïnvloeden, terwijl de plattegronden-in-de-tijd natuurlijk het kader vormen voor de ligging van mogelijke energielijnen. Mijn eigen gedachten tellen ook. Gewoon vooraan beginnen:

 

- In de 5e eeuw wordt onder leiding van de Heilige Eleutherius (ca. 455 - ca. 531) de eerste kathedraal ofwel bisschoppelijke kerk gebouwd.

 

- In 881 èn 1066 wordt het gebouw in brand gestoken en in de decennia daarna weer opgebouwd. Ailbertus d'Antoing kan de brand van 1066 gezien hebben. Hij is namelijk rond 1060 geboren en zijn geboorteplek Antoing is niet ver van Tournai. De brandende kathedraal moet haast wel het onderwerp van de dag geweest zijn.

 

- In 1092 wordt de Sint-Maartensabdij gesticht in Doornik en komt er een einde aan 'de grote pest'. Die 'pest' blijkt feitelijk de ziekte 'Sint-Antoniusvuur', een ziekte die ontstaat door met een schimmel besmette, inferieure, rogge. Sinds het jaar 1092 wordt het einde van deze pijnlijke ziekte elk jaar op de tweede zondag van september feestelijk herdacht met een grote processie door de straten van Doornik. Ailbertus d'Antoing heeft zowel de stichting meegemaakt van de Abdij door Odo, een collega-kanunnik, als de ellende van 'de pest' en de eerste processie. Bij latere processies is hij als cantor in het kapittel zelfs verantwoordelijk voor de te zingen liederen.

 

- Begin 12e eeuw wordt begonnen met de bouw van de huidige kathedraal. De geplande lengte loopt tot het hedendaagse gotische koor. Ailbertus d'Antoing kan op de hoogte geweest zijn van de verbouwplannen, want hij woont nog in Tournai; pas in 1104 arriveert Ailbertus in het Land van Rode om er zijn kluis en klooster te stichten.

Als ik in maart 2019 terug thuis ben van het uitstapje naar Tournai lees ik redelijk verbijsterd de volgende zinnen in het artikel 'Doornik en zijn kathedraal' van J. Slagter (1938): 'Van de huidige kathedraal werden in 1107 de grondvesten gelegd door den kanunnik Ailbert, zoon van Amaury d'Antoing (een plaats ten Z.O. van Doornik). Deze Ailbert die in dezelfden tijd ook de kerk te Rolduc in Z. Limburg bouwde, moet worden beschouwd als de eerste bouwmeester der kathedraal, althans in haar hoofdvormen.'

Met alles wat ik ondertussen - naar aanleiding van de energielijnen en versleutelingen daarvan in de Abdijkerk van Rolduc - over Ailbertus d'Antoing geleerd heb, hecht ik weinig geloof aan deze opmerking. Maar misschien is Ailbertus sterker geweest in het ontwerpen van gebouwen dan in het bouwen ervan, ook al heeft hij dit laatste als edel en deemoedig handwerk wel geambieerd. De grote oude foto's in het artikel van Slagter zijn voor een ontdekker als ik trouwens smullen. 

Volgens het infobord wordt de nieuwe Kathedraal van Doornik in 1171 aan Onze Lieve Vrouw gewijd. Slagter stelt echter dat het koor in 1171 nog niet klaar is en dat op dat moment enkel het schip wordt ingewijd, en het koor pas in 1231.

 

- Begin 13e eeuw wordt het gewelf van het dwarsschip opgetrokken. Vervolgens wordt de centrale vieringtoren gebouwd en daarna de vier hoektorens. Slagter (1938) schrijft dat aan de geleidelijke overgang van de bouwstijl van meer romaans naar meer gotisch de bouwvolgorde te herkennen is. Zijn opsomming gaat tegen de klok in: de oudste, zuidoostelijke Mariatoren noemt hij rijp-romaans; de noordoostelijke Sint-Jan-toren helt nog meer naar het romaans dan gotisch; de noordwestelijke Brunin-toren - vernoemd naar de eerste man die erin is opgesloten - is reeds meer gotisch vanwege de spitsboog in zijn bovenste geleding, terwijl de jongste, de zuidwestelijke Parochietoren, door het sterke verticalisme wezenlijk gotisch is.

 

- Walter de Marvis (ca. 1175-1252), die in 1219 tot bisschop van Doornik is benoemd, laat het in 1231 ingewijde romaanse koor afbreken en leidt vanaf 1243 de bouw van het gotisch koor. Ondanks de ogenschijnlijke haast om deze gotische uitbreiding van de kathedraal te bewerkstelligen, heeft bisschop de Marvis de voltooiing van 'zijn' koor niet meegemaakt, want in 1252 wordt hij erin begraven, terwijl de wijding eerst in 1255 geschied.

 

- Begin 14e eeuw wordt aan de westkant van het schip een breed voorportaal toegevoegd en in dezelfde eeuw blijkt het al noodzakelijk de koorpijlers te versterken.

 

- In 1905 en 1906 worden de tegen de kathedraal aangebouwde huizen afgebroken. In 1938 ergert Jan Slagter zich nog aan deze afbraak. Hij noemt de vrijlegging zowel historisch als esthetisch een ernstige fout, en klinkt bijna boos omdat volgens hem de heilloze gevolgen van andere vrijleggingen in 1906 reeds bekend zijn en omdat vermanende stemmen ertegen zich reeds lang verheven hebben. Het volgende citaat geeft iets van zijn ergernis weer: 'De indruk is echter niet zoo groot als degenen zich hebben voorgesteld, die er toe hebben meegewerkt de kathedraal "vrij te leggen" zoals het heet. Veel indrukwekkender is de hooge kathedraal met haar machtig complex der vijf toren, "les cheonq clotiers", gezien vanaf die punten, waar wij haar monumentaliteit kunnen afmeten naar de huizen der stad, waarboven zij uitrijst.'

 

- Na de Tweede Wereldoorlog moeten er natuurlijk de nodige restauratiewerkzaamheden uitgevoerd worden en in 1996 is het noodzakelijk uitgebreide stabiliteitsstudies te doen. Vervolgens moeten na de wervelstorm van 14 augustus 1999 geplande werkzaamheden sneller uitgevoerd worden. Met name de Brunin-toren heeft ernstig onder de stormwind geleden.

 

- In december 2000 plaatst UNESCO de kathedraal als cultuurerfgoed op de Werelderfgoedlijst, en in 2003 wordt de door de tornado scheef-getrokken Brunin-toren gestabiliseerd. Ruim twee decennia lang zal de kathedraal in de steigers staan.