VROUWELIJKE MEESTERGEEST
Thea-Warrior
Volgens Tidbury (2020) vormt Herrad von Landsberg, abdis van de Abdij van Hohenburg in de Vogezen, met haar geïllustreerde encyclopedie 'Hortus deliciarum' (ca.1180) een belangrijke getuige van de kloostercultuur in de twaalfde eeuw.
Volgens Griffiths (in Tidbury, 2020) heeft Herrad in haar proloog geschreven dat ze 'als een bij geïnspireerd door God' de teksten - de verschillende bloemen van de Heilige Schrift en filosofische geschriften - verzameld heeft. Haar hoop is dat de vrouwen van haar klooster het smaakvol voedsel vinden en dat ze zich spiritueel verfrist mogen voelen door de honingzoete dauwdruppels.
Herrad schrijft haar encyclopedie om te onderwijzen in de vrije kunsten, om kennis over te dragen waaraan je al lerend plezier kunt beleven. Behagen en tevredenheid moet het oproepen. Meestal wordt 'Hortus deliciarum' vertaald als 'De Tuin der Lusten', mijn voorkeur gaat uit naar 'De Tuin van Genot'.
Dichteres is Herrad zeker en muzikaliteit is haar niet te ontzeggen; van haar zijn - met muzieknotatie - twee schitterende gedichten bewaard gebleven:
- Primus parens hominum - De eerste menselijke ouder.
- Sol oritur occasus nescius - De zon schijnt 'gratis en voor niks'.
Terug naar de mozaïek op de vloer van het priesterkoor in de Abdijkerk van Rolduc. Op de M-vormige wimpel in de armen van Phylosophia staat: 'Alle wijsheid komt van God, enkel de wijzen kunnen doen wat ze verlangen.'
In de cirkel rondom haar: 'Ik, de goddelijke Philosophia, regeer wijs over alle dingen; rondom mij zet ik de zeven kunsten uit die aan mij ondergeschikt zijn.'
Voor alle duidelijkheid Herrad heeft de indeling in zeven kunsten niet zelf verzonnen; de begrippen Trivium (de drie studies gericht op letters) en Quadrivium (de vier studies gericht op cijfers) vormen de normale indeling van het onderwijs in de middeleeuwen. Ze vinden hun oorsprong bij de Griekse filosofen.
Het origineel van Herrad heeft iets meer details dan de afbeelding in de Abdijkerk. De Zeven Jonkvrouwen dragen andere kleuren, maar hun instrumenten zijn dezelfde. Opvallend in de oorspronkelijke afbeelding zijn de zeven waterstromen - de zeven vrije kunsten - die uit de bron - het hart - van Philosophia stromen.
In het mozaïek van Rolduc is de helft van de tekst uit de buitenste cirkel van de pentekening opgenomen:
- Septem per studia dote artes philosophia - hec elementorum scrutatur et abdita rerum.
- Philosophia onderwijst de kunsten in zeven studies - zo worden de verborgen en gezochte elementen verspreid.
De andere helft in het originele manuscript luidt:
- Hec exercicia que mundi philosophia investigavit - investigata notati - scripto firmavit et alumnis insinvavit.
- De oefeningen die de wereldse filosofie opgespoord heeft - de waargenomen 'schatten' - worden in schrift vastgelegd en aan studenten geïnstrueerd.
Op zich prettig en eervol dat alle zeven kunsten als vrouwen afgebeeld worden. Laat ik bovenaan beginnen en met de klok meegaan. De toelichting heb ik deels vertaald uit de tekst van Tidbury (2020).
- Grammatica - taalkunde. Afgebeeld met boek en roe; in de middeleeuwen wordt grammatica met strakke discipline aangeleerd. De tekst boven haar betekent: Door mij kunnen allen de betekenis van woorden, lettergrepen en letters leren.
- Rhetorica - voordrachtskunst. Afgebeeld met een schrijfstift en een stel wastabletten. Ze straalt uit dat een spreker zich zorgvuldig dient voor te bereiden: aandacht voor details en de moed om te herschrijven horen erbij. Haar tekst luidt: Dankzij mij, trotse spreker, zullen je voordrachten (anderen) raken.
- Dialectica - argumentatie en discussie. Ze wordt actief afgebeeld met een blaffende hondenkop in de linkerhand. Het blaffen verbeeldt de energie en onverstoorbaarheid die horen bij het argumenteren in een debat: wees waakzaam! Haar tekst: Zoals het geblaf van een hond volgen mijn argumenten elkaar met snelheid op.
- Musica - muziek. Omringd door muziekinstrumenten bespeelt ze een harpinstrument. Boven haar hoofd staat: Ik ben Muziek en ik onderricht mijn kunst met behulp van verschillende instrumenten.
- Arithmetica - rekenkunde. Ze telt op een koord met knopen. Boven haar: Ik heb vertrouwen in getallen en ik laat zien hoe ze aan elkaar gerelateerd zijn.
- Geometria - meetkunde. In haar linkerhand houdt ze een meetlat, in haar rechter een passer. Haar taak is het opmeten van de-wereld-in-rust. Haar tekst luidt: Met precisie meet ik de Aarde op.
- Astronomia - sterrenkunde. Wijzend naar de sterren kijkt ze omhoog de kosmos in. In haar linkerhand waarschijnlijk een doos met water om de sterrenhemel te weerkaatsen, misschien een vergrotende lens. Boven haar hoofd de tekst: Ik ontleen mijn naam aan de hemelse lichamen en voorspel de toekomst.
Onder de cirkel met Philosophia en de Zeven Jonkvrouwen zitten vier mannen te schrijven. Bij hun oren fluisteren zwarte vogels. Herrad von Landsberg waarschuwt de lezers voor dichters en magiërs die hun woorden door onzuivere geesten ingefluisterd krijgen.
Zou het kunstwerk op het priesterkoor van Rolduc nog iets met energielijnen te maken kunnen hebben? Een sleutel kunnen zijn? De verticale energielijn gaat op zich wel door het oostelijk deel van het priesterkoor. Het steenwerk kan bewust op een bepaalde plek gelegd zijn. Of de lijn echt door de mozaïek gaat? Als ik het me goed herinner, ligt het kunstwerk op de oost-west-as van de kerk, dus het zou kunnen, ik merk dat ik twijfel over de ligging, en het hangt een beetje af van het formaat. Misschien daar waar Geometria met passer en meetstok wijst of waar Arithmetica haar knopenkoord telt. Misschien dient de afbeelding op het oudste deel van de crypte geprojecteerd te worden...
Ik zal eens nadenken... het koord op de pentekening heeft 22 knopen, het koord in het mozaïek lijkt er 18 te bevatten. In een cirkel - 360 graden rond - zouden er dan 36 knopen zijn. Tien graden per knoop...
Bronnen
- Afbeelding Herrad von Landsberg. Kunstenaar: Herrad von Landsberg (rond 1180). Licentie: Publiek Domein. Op 6 augustus 2020 van https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Herrad_von_landsberg.jpg
- Kopie afbeelding Philosophia. Bibliothèque Alsatique du Crédit Mutuel (n.d.). Op 6 augustus 2020 van: https://www.liberalarts.org.uk/liberal-arts-education-by-and-for-women/
- Lemmen, W.M. (1989). Rolduc - een kleine gids. Kerkrade: Stichting 'Lève Rolduc' en Boekhandel Jos Buck.
- Overduin, H. (2019). Goed Volk - De tuin der verrukkingen. Op 3 augustus 2020 van: https://sargasso.nl/goed-volk-hortus-deliciarum/
- Primus Parens Hominum. Album: Hortus Deliciarum - Chants Grégoriens du XIIe siècle - Brigitte Lesne. Op 5 augustus 2020 van: https://www.youtube.com/watch?v=Pbj4o4_h1Co
- Sol oritur occasus nescius. Album: Hortus Deliciarum - Chants Grégoriens du XIIe siècle - Brigitte Lesne. Op 5 augustus 2020 van: https://www.youtube.com/watch?v=GO1Y86fv4-o
- Tidbury, I. (2020). Liberal Arts Education by and for Women. Op 5 augustus 2020 van https://www.liberalarts.org.uk/liberal-arts-education-by-and-for-women/
- Tidbury, I. (2020). Philosopy and the Liberal Arts. Op 5 augustus 2020 van https://www.liberalarts.org.uk/philosopy-and-the-liberal-arts/
- Herrad: Darstellung des Enzyklopädischen. Op 8 augustus 2020 van http://www.enzyklopaedie.ch/fronti/titelbilderfaksmimiles/herrad.html
---> 87 DE ZEVEN GAVEN VAN DE HEILIGE GEEST - De Hemelse Zeven
---> Sol Oritur Occasus Nescius