74 AILBERTUS D'ANTOING - DEEL 1

SCHOLASTER, DIAKEN EN CANTOR

Thea-Warrior

 

In de voorbereiding van het bezoek aan Rolduc heb ik me gebogen over het leven van de stichter van het klooster: Ailbertus d'Antoing.

Rond 1060 is hij geboren aan de oever van de Schelde in het plaatsje Antoing, ongeveer vijf kilometer ten zuiden van Tournai ofwel Doornik in België. 

 

Samen met Luc Wolters vertelt Emile Ramakers (2008) in het prachtige boek Ailbertus - Kloosterstichter tegen wil en dank? dat Amalrik d'Antoing de vader is van Ailbertus.

De familie behoort tot de regionale adel. Naast Ailbertus leven in het gezin twee oudere broers, Zeger en Gilbert, en twee jongere: Thyemo en Walger. Het familiekasteel in Antoing overziet de Schelde en beheerst het verkeer in de vallei van deze rivier: een goede inkomstenbron.

In de tijd van Ailbertus bestaat het kasteel uit een houten fort. Tegenwoordig torent een trotse stenen burcht boven héle hoge stenen muren uit.

 

Naast de burcht bevindt zich vandaag de dag een enorme kalksteengroeve. In dit gebied wordt al eeuwenlang op kleine schaal kalkrots gehouwen. Ook in de tijd van Amalrik en Ailbertus? 

Volgens het wereldwijde web gebruikt de huidige fabriek per jaar ongeveer 1,25 miljoen ton kalksteen om er cement en klinkers van te maken. Over de hoeveelheid CO2 die hier jaarlijks uitgestoten wordt, is het beter niet naar huis te schrijven. Er is wel uit af te leiden dat we met zeer veel mensen zijn hier op Aarde. Begin maart 2019 ben ik er geweest. Brr, wat een stof. 

 

In zijn jeugd schijnt Ailbertus een aimabele, intelligente jongen geweest te zijn. Zijn vader stuurt hem naar de kapittelschool in Tournai waar hij scholaster wordt. Omdat hij voor een geestelijke loopbaan kiest, zal hij filosofie en theologie gestudeerd hebben. Het maakt het meer dan waarschijnlijk dat hij bisschop Radboud II heeft gekend; tussen 1068 en 1098 is deze man bisschop van Noyon en Tournai.

 

Vanaf 1087 wordt Ailbertus in het kapittel, bij het sluiten van overeenkomsten, reeds genoemd als getuige. Vanaf 1089 doet hij dit als diaken, dat wil zeggen dat hij dan mede zorgdraagt voor het goed functioneren van de christelijke gemeente. Het vormgeven en uitvoeren van de zorg voor de armen hoort hier zeker bij.

Ramakers (2008) meldt dat Ailbertus in 1094 en 1095 genoemd wordt als cantor. Dit laatste raakt me om een heleboel redenen. Allereerst heeft hij van de vrije kunsten blijkbaar ook de musica bestudeerd. Verder is cantor binnen de kapittelhiërarchie een hoge functie, in principe direct volgend op die van proost en deken.

 

Als cantor is Ailbertus persoonlijk verantwoordelijk voor de liturgie, specifiek de gezangen. Hij instrueert en begeleidt de zangers van het koor bij het instuderen van de gezangen. Dezelfde verantwoording draagt hij voor de liederen gezongen tijdens een processie. Voorzingen is normaal voor een cantor. Naar mijn idee betekent dit dat Ailbertus een stem als een klok heeft.

 

Nog niet als cantor, maar wel als diaken, moet Ailbertus in de fameuze processie van 1092 meegelopen hebben. 

In dat jaar wordt Tournai en omgeving geteisterd door 'de pest'. De tergend pijnlijke ziekte is feitelijk geen pest, maar het Sint-Antoniusvuur (Debussi, 1847, p. 330). 

Pas eeuwen later wordt ontdekt dat inferieure, besmette rogge de oorzaak is van deze arme-mensen-ziekte.

Rijke mensen eten veel meer tarwe, nauwelijks rogge.

De gifstoffen kunnen leiden tot hallucinaties en zelfs krankzinnigheid. Krampen en samentrekkingen in de bloedbaan komen ook voor. Vingers, tenen of ledematen sterven hierdoor middels gangreen af. Angstig kruipen de zieken hutje mutje bij elkaar in de kathedraal van Onze-Lieve-Vrouw. Ze hopen door te bidden, en op voorspraak van Maria bij God, genezing te verkrijgen.

 

Debussi (1847) meldt dat hoewel de ziekte eerst ongeneeslijk lijkt, er vervolgens in de stad mensen genezen. Het gevolg is dat het volk van heinde en verre toestroomt. Sommigen leggen meer dan honderd kilometer af om in Tournai te komen. Er verzamelen zich zoveel zieken in de kerk dat er een ondraaglijke stank hangt. Gekreun en gegil is er zeker geweest: vergeet niet dat er ledematen geamputeerd en 'dichtgebrand' worden, terwijl verdoving nog onbekend is.

 

Bisschop Radboud II houdt een bewogen preek die bij de toehoorders aankomt. Hij kondigt een achtdaagse vasten af en, om wat lucht te krijgen, een processie rond de stad op de dag van de Heilige Kruisverheffing. Officieel 14 september. Voorop in de stoet wordt het beeld van Onze-Lieve-Vrouw gedragen. De deelnemers aan deze processie, de bisschop incluis, gaan blootsvoets en ze getuigen van een dergelijke boetvaardigheid dat God's gramschap ontwapend wordt; de gevreesde plaag stopt. 

 

Een bloedserieus verhaal, toch moet ik lachen om de zet van bisschop Radboud. Immers hoe hadden al die toegestroomde mensen gevoed kunnen worden? Een achtdaagse vasten lijkt me een bijna gedwongen actie, maar tevens is het (onbewust) een geniaal genezend idee. Geen voedsel, dus ook geen besmette rogge, wel drinken, dus in principe kunnen lichte besmettingen uitgespoeld worden.

 

Hoe dan ook onze Ailbertus d'Antoing heeft in Tournai alle ellende van die zwaar zieke mensen meegemaakt.

En sinds het wonderbaarlijke resultaat van de eerste processie wordt in Tournai elk jaar, uit dankbaarheid en reeds eeuwenlang, dezelfde processie ter ere van God en de Heilige Maagd Maria gehouden. In principe nog altijd op de tweede zondag in september.