ZONDER ANGST STERVEN
Thea-Warrior
De fictieve Sinte-Ontcommer is waarschijnlijk in de 14e eeuw ontstaan. Haar legende en verering hebben zich in de 15e eeuw doorgezet. Verspreid over Noordwest-Europa verschenen in kapellen en kerken afbeeldingen van haar en werden altaren aan haar gewijd. Zelfs onze grote Jheronimus van Aken die leefde van 1450-1516 heeft tussen 1497 en 1505 een schilderij van haar geschilderd.
In 2016 heb ik naar aanleiding van 500 jaar Jheronimus Bosch in 's-Hertogenbosch op de tentoonstelling 'Jheronimus Bosch - visioenen van een genie' dit schilderij in gezien. De belichting van het drieluik vond ik vreselijk; de foto die ik ervan genomen heb, is dan ook onnatuurlijk rood.
Natuurlijk wordt er gesteggeld over de afgebeelde persoon. Is dit een bestaande heilige, Julia van Corsica die rond 450 stierf, of is dit Wilgefortis, een andere naam voor Sinte-Ontcommer?
Nou gewoon Sinte-Ontcommer; uit infrarood-beelden blijkt dat de gehangen vrouw een baard heeft die vergaand weggewerkt is. Op die beelden is ook te zien dat de zijpanelen zijn overgeschilderd. Oorspronkelijk hebben daar waarschijnlijk de twee stichters van het schilderij gestaan.
De vrouw met de baard heeft in Europa vele namen: Affligée, Barbata, Combre, Comera, Cumerana, Cumernus, Dappere Maagd, Débarras, Dignefortis, Eucombre, Eutropia, Guilleforte, Hellebrecht, Hulpe, Komina, Kümmernis, Kumerana, Liberata, Librata, Livrade, Milleforte, Ohnkummer, Ontcomera, Ontkomene, Reginfledis, Sinte Hulpe, Uncumber, Unkummer, Vilgeforte, Virgo Fortis, Weiberleonhard, Wilgefortis, enz.
In Nijmegen moet het ongeveer zo gegaan zijn: uit het gebied rond Munster in Noordrijn-Westfalen komen pelgrims naar de Stevenskerk toe met de vraag of iemand ook weet waar Sinte-Ontcommer begraven is. Het zou in Stainberg (Stang-berg, Stouberg of Steenberg) moeten zijn. Althans dat staat in Zuid-Duitse en Zwitserse getuigenissen. De Nijmegenaren verwijzen de pelgrims naar het plaatsje Steenbergen in West-Brabant. Ik vraag me af of energielijn Charlotte van Munster, over Nijmegen, naar Steenbergen gaat... het is een van de dingen die ik nog graag zou aantonen. Wel een flink eind wandelen!
Hoe dan ook, in Steenbergen pakken ze het in de loop van de vijftiende en zestiende eeuw groots aan. In de parochiekerk van Sint-Jacobus de Meerdere krijgt de heilige een altaar, een gekroond beeld (dat door de kosteres gekleed wordt) en een geschilderd paneel. Er worden souvenirs, pelgrimsinsignes in tin en wie weet in goud en zilver, van haar verkocht. Regelmatig worden er processies gehouden. Een Sinte-Ontcommersgilde wordt opgericht en als er in 1482 ten westen van de stad een stuk land is ingedijkt, krijgt dit de naam Sinte-Ontcommerspolder. Vandaag de dag, echt waar, bestaat er in Steenbergen nog een Sint Ontcommerstraat.
De devotie zal Steenbergen geen windeieren gelegd hebben, maar in oktober 1590 als Maurits van Oranje Steenbergen verovert, is het afgelopen. De stad wordt protestants en de katholieke kerk wordt als barak in gebruik genomen. In de loop van de eeuwen is de oude kerk vervallen. Nu staat op die plek de protestantse Witte Kerk. Ergens kan ik de verschillende beweegredenen achter de reformatie wel volgen; al die fratsen met aflaten en fictieve heiligen. Ook in Sinte-Ontcommer werd een fictieve heilige getroffen, maar ergens is het kind met het badwater weggegooid.
Omdat pelgrims geld in het laatje brengen, stapt men in de Stevenskerk ook in 'het sprookje'. In de noordelijke kooromgang wordt het secco van Sinte-Ontcommer geschilderd. In het hoofdstuk 'Kleur in de Stevenskerk - Muur- en gewelfschilderingen' stelt Paul le Blanc (in Peterse, 2017) dat het secco omstreeks het jaar 1470 aangebracht is. Zou het 'een sprookje' zijn? Echt niet... degenen die Sinte-Ontcommer in de kooromgang van de Stevenskerk geschilderd hebben, wisten precies wat ze deden!
Nog even een opmerking over het heersende volksgeloof uit de devotietijd: Eenieder die in zijn stervensuur Sinte-Ontcommer aanroept, zal 'zonder kommer' sterven.
Zonder kommer betekent hier 'zonder angst'. Persoonlijk lijkt me dit minder moeilijk als je je hele leven in reïncarnatie hebt geloofd, en ondertussen vanuit dat perspectief hier op Aarde - aan deze kant - getracht hebt jezelf zo goed mogelijk te ontwikkelen opdat aan de Andere Kant geconstateerd kan worden dat Ziel-en-Geest vooruitgang geboekt hebben in... 'Het-Zijn-in-Liefde' of 'Het-in-Liefde-Zijn'.
Bronnen
- https://nl.wikipedia.org/wiki/Ontkommer
- https://nl. wikipedia.org/wiki/Witte-Kerk_(Steenbergen)
- https://www.djdekker.net/stevenskerk/int/ontcommer.html
- http://www.jvdn.nl/Downloads/BDA/Ma-456.pdf
- http://www.heiligen.net/heiligen/05/22/05-22-0450-julia.php
- http://www.heiligen.net/heiligen/07/20/07-20-0130-wilgefortis.php
- Peterse,H., Rooker, E., Camps, R. & Emmens, K. (Reds.) (2017. De Stevenskerk - 750 jaar spiegel van Nijmegen. Nijmegen: Uitgeverij Vantilt.
Foto van het schilderij 'De Kruisiging van de Heilige Julia' van Hieronymus Bosch gedownload van: https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Triptych_of_the_Crucified_Martyr#/media/File:Triptych_of_the_crucified_Martyr_(infra-red_reflectography).jpg
---> 58 DE LEGENDE VAN SINTE-ONTCOMMER - Beschermheilige voor Bedroefde Mensen