ONTWERPPLEZIER
Thea-Warrior
De cartouches op het schilderij 'Het Raadsel' uit 1576 vind ik geniaal. De eerste afbeelding is een uitsnede van een foto van genoemd schilderij dat zich in Nijmegen in Museum Het Valkhof bevindt. Nog steeds in het depot! Een van de twee oudste zonen uit het vijftiende-eeuwse-raadsel wijst naar de tekst 'Inder Natueren'.
Hiermee verwijst hij, wat mij betreft, naar de onderzoeksactiviteiten uit de niche waarin de ontwerpers van het schilderij zich bevonden: de hoek van de alchemisten.
Het bestuderen van de natuur, de natuurfilosofie, is in de 16e eeuw de dagelijkse activiteit van alchemisten: de voorlopers van onze schei-, natuurkundigen en biologen.
Hans Vredeman de Vries maakt in zijn architectonische ontwerpen regelmatig gebruik van cartouches om gebouwen te versieren, en rond 1596 heeft hij een laboratorium van een alchemist getekend. Daarop is te zien waarmee alchemisten zich bezighouden: met spreuken, muziek, magie en onderzoek.
Een belangrijk onderzoeksthema is hoe materie van de ene in de ander toestand overgaat. Wat gebeurt er bij verbranding? Hoe lost de ene stof in de andere op? Wat leidt tot kristalvorming?
Hun kennis was beslist niet altijd openbaar en werd soms bewust geheim gehouden: kennis voor ingewijden/ geïnitieerden; esoterische kennis.
De middeleeuwse universiteit kende trouwens meerdere erkende vakken. Centraal Filosofie, waar Theologie een onderdeel van is. De andere officiële vakken worden de Zeven Jonkvrouwen genoemd: Grammatica, Retorica, Dialectica, Musica, Arithmetica, Geometria en Astronomia. In totaal dus 8 vakken. Het negende vak is het niet-erkende, wel-bestaande, geheime vak: Alchemie.
Op het hoogkoor in de voormalige abdijkerk van Rolduc (kan het rooms-katholieker?), ooit gewijd aan Maria-de-Moeder-Gods en de Engel Gabriel, tref ik begin februari 2019 op het hoogkoor een schitterend mozaiek van de erkende vakken aan: centraal de wijze Sophia, rondom haar de Zeven Jonkvrouwen. Sprookjesachtig.
Overigens goede herinneringen aan de scheikundelessen op mijn middelbare school. Hoe trots werd het periodiek systeem, de tabel met meer dan 100 chemische elementen, gepresenteerd:
"Heel wat anders dan wat de Grieken dachten!"
"Hoezo?"
"De Grieken meenden dat het hele universum uit 4 elementen bestond: lucht, vuur, water en aarde. O ja, ze onderkenden nog een vijfde element: ether."
De leerlingen lachten, de oude Grieken werden afgeserveerd.
Pas in de jaren negentig van de vorige eeuw toen ik met het sjamanisme in aanraking kwam, ontdekte ik dat die Grieken zo gek nog niet waren. Allemaal heel oude kennis! Hun 4 elementen staan symbool voor bepaalde verschijnselen: Lucht staat voor alles wat vluchtig is, vuur voor alle stralings- en elektrische verschijnselen, water voor alles dat vloeibaar is en aarde voor alles dat vast is.
En ether? Dit element is minder aards, meer etherisch. Het behoort meer tot de spirituele wereld, het is de niet zichtbare vorm en beweging welke aan de vier andere, meer aardse elementen voorafgaat. Zelf denk ik dat het meer magnetisch is. Jawel, energielijnen behoren tot het meer etherische. Hoewel? In de kwaliteiten van de energielijnen onderken ik dat de een meer aards en de ander meer vurig of waterig is. De etherische kwaliteit hebben ze allemaal.
In dit cartouche van de oudste zonen zit trouwens nog meer. Wat? Ik ben er niet helemaal uit. Het gaat om de einduitgangen van de regels: 'eren out, eren out'. Dit kan betekenen: eer het oude, eer het oude.
Misschien heeft het betrekking op de oude man, maar de inhoud kan ook slaan op 'oude kennis', dat wil zeggen kennis die in 1576 al oud was, zeg maar heidens/ pagaan: eer de oude kennis, eer de oude kennis.
Eren zou zelfs op tijdperken kunnen slaan. Dan wordt het 'eeuwen oud, eeuwen oud'.
In de middeleeuwen betekent het woordje eer verder: metaal of koper.
De einduitgangen zijn dan bijvoorbeeld: eren, hout, eren, trout, aer, out.
Vertaald naar hedendaagse taal: koperen, hout, koperen, dierbaar, adelaar, oud.
Misschien geen trout maar rout. Zou dat roet kunnen betekenen?
Voor ingewijden mogelijk begrijpelijke taal, voor mij nog niet. Wie weet waarnaar ze verwezen...
- Foto-uitsnede (Thea Penterman) van schilderij 'Het Raadsel', Nijmegen: Museum Het Valkhof.
- Hans Vredeman de Vries (ca. 1596). Het laboratorium van de alchemist.
Van nl.wikipedia.org, gravure uit het boek: Khunrath, Heinrich, Amphitheatrum sapientiae aeternae.
- Foto (Thea Penterman): Sophia en de Zeven Jonkvrouwen. Kerkrade: voormalige abdijkerk Rolduc, hoogkoor.
Bronnen
- https://nl.wikipedia.org/wiki/Alchemie
- Instituut voor de Nederlandse taal: https://ivdnt.org/zoeken-in-woordenboeken
---> 35 CARTOUCHE VAN DE JONGE VROUW - Spelletjes spelen