AFLATEN
Thea-Warrior
Waarom is in 1576 'Het Raadsel' geschilderd? Waarom werd in dat jaar dit initiatief genomen?
Om hier een antwoord op te geven, heb ik me verdiept in gebeurtenissen en maatschappelijke ontwikkelingen van de zestiende eeuw. Het blijven hypothesen, maar ik vind ze aardig acceptabel.
Het begint in Rome, in 1506. De basiliek van Sint-Pieter is bijna 1200 jaar oud en staat de laatste eeuw al aardig op instorten. Er wordt nog geprobeerd het gebouw op te kalefateren, maar uiteindelijk wordt tot sloop besloten. Paus Julius II ontwerpt de nieuwe Sint-Pietersbasiliek. Om de grote sommen geld voor de bouw bijeen te krijgen, worden door heel Europa speciale Sint-Pieter-aflaten verkocht.
Hoe zit dat met die aflaten? Wel, het begint met misdaden ofwel 'zonden'. Stel je hebt een zonde begaan en je hebt daarvan oprecht berouw dan kun je deze biechten. De priester (de Kerk) kon dan namens Jezus en de heiligen deze zonde vergeven. Bij ernstige zonden (diefstal en moord) kon het zijn dat je in het hiernamaals toch nog enige tijd in het vagevuur moest doorbrengen voordat je in de hemel terechtkon. Voor die tijdelijke straf, die bij ernstige, vergeven zonden hoorde, was de aflaat bedacht: de Kerk kon deze tijdelijke straf via een aflaat kwijtschelden.
Om gewoon de goede orde te herstellen diende een door de priester opgelegde boetedoening (penitentie). Deze kon variëren. Als kind was ik maandelijks verplicht om ter biecht te gaan. Een behoorlijke bezoeking; wat had ik fout gedaan? Had ik een koekje gepakt zonder het eerst netjes te vragen? Had ik bewust iemand geplaagd? Moeilijk, moeilijk vond ik het. Liegen mocht ook niet en daar vond ik mijn uitweg. Eerlijk gezegd verzon ik in het wilde weg maar wat, want ik wist het echt niet, maar ik eindigde mijn opsomming zonden braaf met 'en ik heb ook wel eens gelogen'.
De priester, aan de andere kant van het met maaswerk afgewerkte open raampje in de biechtstoel, vroeg nooit door. Had ik iets verzonnen dat niet was gebeurd, dan had ik dit tenminste ruiterlijk met het laatste zinnetje erkend en bekend. De door de priester aan mij opgelegde penitentie bestond elke keer uit het bidden van drie of vijf Weesgegroetjes.
Bij serieuze zonden werden, zeker in de middeleeuwen, heel andere penitenties opgelegd: processies houden, op bedevaart gaan, goede werken doen, een kapel bouwen, een klooster stichten, enz. enz. Onder de goede werken viel ook het financieel steunen van de bouw van een kerkgebouw, bijvoorbeeld de bouw van de Dom van Utrecht.
De financiële steun werd vastgelegd in een aflaat, en bij die aflaat hoorde een vermindering van het aantal dagen die je na je dood in het vagevuur moest doorbrengen. Op de aflaat kon het aantal dagen vermindering precies vermeld staan. Heel dure aflaten werden zelfs voorzien van een munt met de beeltenis van de paus.
Met de Sint-Pieter-aflaten ging het mis. In 1517 werden ze in heel Duitsland onder andere verkocht door een monnik, Tetzel geheten, en de ons bekende Maarten Luther heeft zich aan deze handelswaar, deze bron van inkomsten voor de Kerk, blijkbaar blauw geërgerd. Wat gebeurde er? Heel rijke mensen kochten de aflaat op voorhand. Bijvoorbeeld een aflaat die alle zonden op zo'n manier vergaf dat er geen tijdelijke straf in het vagevuur meer bijhoorde. Maarten Luther vond het onderscheid dat op deze wijze gemaakt werd tussen arme en rijke mensen onverteerbaar. Hij was de biecht gewend en wilde als priester de berouwvolle zondaar een passende penitentie opleggen, maar dan kreeg hij in de biechtstoel een aflaat overhandigd en was de zaak reeds in kannen en kruiken. Het gerucht gaat dat er rijke mensen bij waren die eerst een aflaat kochten en vervolgens de buurman vermoordden.
Als protest tegen onder andere dergelijke praktijken van de Kerk spijkert Maarten Luther in 1517 zijn 95 stellingen aan de deur van de slotkerk van Wittenberg: de opmaat voor het nieuwe geloof heeft geklonken.
---> 30 HISTORISCHE CONTEXT 1576 - DEEL 2 - Beeldenstorm